1. Türk halkı insani yardımlar konusunda tarihinden ve kültüründen
kaynaklanan güçlü bir geleneğe sahiptir. Bu bağlamda Türkiye doğal afetler,
savaş, yoksulluk ve toplumsal çatışmalar nedeniyle zor durumda kalan
ülkelere yardımda bulunmayı insani bir görev ve uluslararası toplumun
istikrarında önemli bir unsur olarak görmektedir.
Bu düşünceden hareketle ırk, din, dil, cinsiyet farkı gözetmeksizin ihtiyaç
duyulan yerlere, süratle ve imkânların elverdiği ölçüde insani yardım
ulaştırmaya gayret eden Türkiye, bu doğrultudaki uluslararası çabalara da
katkıda bulunmaktadır.
1980’li yılların ortalarından itibaren gıda sevkiyatı şeklinde başlayan
insani yardımlarımız, son on yılda ivme kazanarak dünyanın birçok bölgesine
yayılmış, ayrıca nicelik ve nitelik bakımından da çeşitlenerek, gıda dışı
alanları da kapsar hale gelmiştir.
Başta Türk Kızılayı olmak üzere pek çok sivil toplum örgütümüz de insani
yardımlar alanında oldukça aktif bir tavır sergilemektedir.
Öte yandan, Türkiye, insani yardımlarını sadece ikili düzeyde değil, BM
İnsani İşler Eşgüdüm Ofisi (OCHA), Dünya Gıda Programı (WFP) gibi
uluslararası örgütler aracılığıyla da yapmaya gayret göstermektedir.
Böylelikle, insani yardımlarımıza uluslararası bir boyut da kazandırılmış
ve bu alanda faaliyet gösteren uluslararası kuruluşlarla işbirliğimiz
arttırılmıştır. Bu doğrultuda, ülkemiz, 1 Temmuz 2014 tarihinde BM İnsani
İşler Eşgüdüm Ofisine (OCHA) en fazla gönüllü bağış yapan ülkelerin yer
aldığı ve OCHA’nın izlediği insani politikalara şekil vermeyi amaçlayan bir
istişare mekanizması niteliğinde olan OCHA Donör Destek Grubu’na (ODSG) üye
olarak kabul edilmiştir.
Küresel İnsani Yardım Raporu’na göre ülkemiz, gerçekleştirdiği 8,399 milyar
ABD Doları tutarındaki resmi insani yardımla 2018 yılında da dünyanın en
büyük donör ülkesi olmayı sürdümüştür. Türkiye ayrıca aynı yıl milli
gelirinin % 0.79’unu insani yardım için ayırarak “Dünya’nın en cömert
ülkesi” olmaya devam etmiştir. 2017 yılında bu veriler, sırasıyla, 8.07
milyar ABD Doları ve %0.85 olarak gerçekleşmiştir.
2. Türkiye’nin son dönemde insani yardımlar alanındaki faaliyetlerinin
başlıca belirleyici unsuru Suriye örneğinde olduğu gibi yakın coğrafyasında
devam etmekte olan krizlerin insani boyutları olmuştur. Küresel boyuttaki
etkileri her geçen gün artan sözkonusu krizler, aynı zamanda ülkemizin
mevcut insani yardım sistemi içindeki konumunu da güçlendirmiştir.
Türkiye ayrıca, BM Güvenlik Konseyinin ilgili kararları çerçevesinde, BM
yardım ajanslarının Suriye yönelik sınır ötesi insani yardım sevkiyatlarına
2014’ten bu yana destek sağlamaktadır.
Bu çerçevede, Öncüpınar ve Cilvegözü sınır kapılarımızdan yapılan yardımlar
Suriye’ye yönelik tüm sınır ötesi yardımların % 80’ini teşkil etmektedir.
Bu oran aynı zamanda Suriye’ye yapılan tüm uluslararası yardımların
%31’inin ülkemizden yapıldığı anlamına gelmektedir.
Yemen’de yaşanan insani kriz bağlamında ülkemizin insani yardımları önemli
bir boyuta ulaşmıştır. İlgili kurumlarımızın katkılarıyla kolera
tedavisinde kullanılan yaklaşık 50 ton ilaç ve tıbbi malzemenin yansıra un,
gıda ve giyim malzemesi, tekerlekli sandalye ve iki adet sahra
hastanesinden oluşan yardımımız gemiyle 2017 yılında Aden’e
ulaştırılmıştır. Sözkonusu yardımımızın miktarı 10,600 ton, değeri ise 8,9
milyon ABD Doları tutarındadır.
Dış politikamızda öncelikli bir yere sahip Filistin’e yönelik ülkemiz ikili
düzeyde sağladığı yardımların yanında başta BM Yakın Doğu’daki Filistin
Mültecilerine Yardım ve Bayındırlık Ajansı (UNRWA) olmak üzere çok taraflı
düzeyde de azami katkı sağlamaktadır. UNRWA kurucu üyeleri arasında olan
ülkemizin, son iki yıl içinde Ajansa nakdi ve ayni yardımlarının tutarı 28
milyon ABD Dolarına ulaşmıştır.
3. Türkiye insan kaynaklı kriz ve doğal afetlere yönelik acil insani yardım
sağlamaktadır. Ülkemizin yakın geçmişte yaptığı insani yardım faaliyetleri
arasında, 2004 sonunda meydana gelen Güneydoğu Asya depremi, 2005’teki
Pakistan depremi, 2006’da Lübnan’da yaşanan insani kriz, 2008 yılının
sonunda patlak veren Gazze Krizi, 2010 yılında meydana gelen Haiti ve Şili
depremleri ile Pakistan’da yaşanan sel felaketi, 2011 yılında meydana gelen
Japonya depremi, 2013 yılında Filipinler’de meydana gelen tayfun, 2014
yılında Balkanlar’da meydana gelen sel felaketi ve Gazze’ye yönelik
saldırı, 2015’de Nepal depremi ile Irak’taki çatışma kaynaklı insani kriz,
2015 ve 2016’da Yemen ve Libya’daki insani kriz ile 2016’da Makedonya’daki
sel felaketi sonrasında gerçekleştirilen yardım operasyonları önemli yer
tutmaktadır.
Bu bağlamda, insani yardımlarımız son dönemde de artarak devam etmektedir.
2017 yılında Kolombiya ve Gürcistan’da, 2018 yılında Vietnam, Laos ve
Endonezya’da, 2019 yılında ise Mozambik’te meydana gelen sel felaketi,
orman yangını, deprem gibi doğal afetler nedeniyle nakdi ve ayni yardımlar
gerçekleştirilmiştir.
4. Türkiye, uluslararası insani yardım alanındaki tecrübeleri ışığında,
küresel insani sistemin içinde bulunduğu tıkanıklığın aşılmasına ve daha
adil ve etkin bir sistemin inşasına yönelik BM liderliğindeki çalışmalara
da destek vermektedir. Nitekim BM Genel Sekreteri Ban Ki-moon’un şahsi
girişimi çerçevesinde bu amaçla düzenlenen Dünya İnsani Zirvesi (DİZ)
ülkemizin ev sahipliğinde 23-24 Mayıs 2016 tarihlerinde İstanbul’da
gerçekleştirilmiştir.
Zirve, Devlet ve Hükümet Başkanları düzeyinde ve uluslararası örgütler,
sivil toplum kuruluşları, akademik camia, özel sektör ve krizlerden
etkilenen toplumların temsilcilerinin iştirakiyle çok paydaşlı formatla
gerçekleştirilmiş ve küresel insani sistemin mevcut koşullarda karşı
karşıya bulunduğu zorlukların aşılmasına yönelik hususların kapsamlı
biçimde ele alınmasını sağlamıştır. Sözkonusu paydaşlar Zirve sırasında
sistemin geleceğine yönelik çeşitli taahhütlerde bulunmuşlar, görüş ve
tecrübelerini paylaşmışlardır. Ülkemiz de bu vesileyle, insani sistemin
içinde bulunduğu sorunlara yönelik çözüm önerileri ve sistemin geleceğine
dair görüşlerini insani toplumla paylaşmıştır.
180 üye ülkenin hazır bulunduğu Zirve’ye katılımların 55’i Devlet ve
Hükümet Başkanı düzeyinde gerçekleşmiş, ayrıca 60’ı aşkın Bakan ve 40’tan
fazla uluslararası örgüt de Genel Sekreter / Başkan seviyesinde katılım
sağlamıştır. Diğer paydaşlarla birlikte Zirveye toplam katılımcı sayısı 9
bine ulaşmıştır. Bu katılım düzeyiyle, DİZ, bir kerede en fazla ülkenin
katılım sağladığı, BM merkezi New York dışında düzenlenen en büyük BM
Zirvesi unvanını almıştır.
Türkiye, Zirve’nin sonuçları ve tüm paydaşlarca dile getirilen taahhütlerin
izlenmesi ve hayata geçirilmesi sürecinde de rol almaya devam etmektedir.
Bu kapsamda Zirvenin en önemli sonuçlarından biri olan ve insani yardım ve
kalkınma aktörlerinin sahada koordineli şekilde çalışmalarını amaçlayan
Yeni Çalışma Yöntemi girişimi kapsamında İstanbul’da düzenlenen çalıştaya
ve üst düzey panele ülkemiz 18-19 Mayıs 2017 tarihlerinde evsahipliği
yapmıştır.