1.
Türkiye’nin İnsani Yardım Politikası
Türk milleti, insani yardımlar konusunda tarihinden ve kültüründen gelen
güçlü bir geleneğe sahiptir. İnsani yardım faaliyetleri, Türk dış
politikasının insani diplomasi boyutunun önemli bir parçasıdır. Ülkemiz,
doğal afetler, savaş, yoksulluk ve toplumsal çatışmalar nedeniyle zor
durumda kalan ülkelere ve sivillere yardımda bulunmayı insani bir görev ve
uluslararası toplumun istikrarında önemli bir unsur olarak görmektedir.
Bu düşünceden hareketle, insani yardım politikamız, ırk, din, dil, cinsiyet
farkı gözetmeksizin ihtiyaç duyulan yerlere, süratle ve imkânların
elverdiği ölçüde insani yardım ulaştırmayı öncelik kabul etmektedir.
Ülkemizin uluslararası insani yardımları, Bakanlığımızın koordinasyonuyla,
Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı (AFAD) ve Türk Kızılay başta olmak
üzere, Türk İşbirliği ve Kalkınma Ajansı (TİKA) ve Sağlık Bakanlığı gibi
farklı kurumlarımız tarafından ve Türk sivil toplum kuruluşlarının
destekleriyle icra edilmektedir.
İlgili kurumlarımızca uzun yıllardır farklı coğrafyalarda yürütülen yoğun
çalışmalar sonucunda edinilen tecrübe ve bilgi birikimi ülkemizin insani
yardım alanında ön plana çıkmasını sağlamaktadır.
2.
Türkiye’nin İnsani Yardım Faaliyetleri
1980’li yılların ortalarından itibaren gıda sevkiyatı şeklinde başlayan
insani yardımlarımız, son on yılda ivme kazanarak dünyanın birçok farklı
bölgesine yayılmış, ayrıca nicelik ve nitelik bakımından da çeşitlenmiştir.
Bu kapsamda, gıdadan, ilaç ve tıbbi malzemeye, arama-kurtarma
ekipmanlarından barınma ve hijyen malzemelerine kadar çeşitli yelpazedeki
yardımlarımızı ihtiyaç sahiplerine ulaştırmaktayız.
Türkiye, Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Teşkilatı (OECD) Kalkınma
Yardımları Komitesi’nin (DAC) yayımladığı insani yardımları da içeren resmi
kalkınma yardımları istatistiklerine göre, 2015-2021 yılları arasında
yardımlarının milli gelire oranıyla dünyanın en cömert ülkesi olurken, 2023
verilerine göre de (yaklaşık yüzde 80’i acil insani yardımlar olmak üzere)
6,9 Milyar ABD Doları dış yardımla dünyanın en cömert ülkeleri arasındaki
konumunu korumuştur.
Ülkemizce son dönemde Gazze, Suriye ve Lübnan gibi yakın coğrafyasında baş
gösteren krizlere ilaveten, Asya, Afrika, Orta Doğu, Balkanlar ve Latin
Amerika başta olmak üzere farklı kıta ve bölgelerde yardım faaliyetleri
icra edilmiştir. 2024 yılında, Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı
(AFAD) tarafından 24 ülkeye, Türk Kızılay tarafından ise 39 ülkeye yönelik
insani yardım faaliyeti gerçekleştirilmiştir. Bu kapsamda, öne çıkan bazı
insani yardım faaliyetlerine ilişkin bilgiler izleyen maddelerde
sunulmaktadır.
I. Türkiye, Gazze’ye yönelik sergilediği ilkeli ve kararlı duruşla, çok zor
koşullar altında yaşamını sürdürmeye çalışan sivillere destek olmak
amacıyla uzun yıllardır bölgeye yardım göndermektedir. Yardımlarımız
yalnızca acil ihtiyaçların karşılanmasıyla sınırlı kalmayıp, sağlık
hizmetleri ve hasta tahliyelerini de içerecek şekilde sürdürülmektedir. 7
Ekim 2023’te patlak veren krizin ardından ülkemiz tarafından Gazze’ye sevk
edilen insani yardım malzemeleri yaklaşık 100.000 tona ulaşmış olup,
böylece Türkiye bölgeye en fazla ayni yardım yapan ülke olmuştur.
II. Ülkemiz Afrika’da yaşanan insani krizlere de kayıtsız kalmamaktadır.
Sayın Cumhurbaşkanımızın Başbakanlığı döneminde, Somali’de meydana gelen
ağır kuraklık felaketine uluslararası camianın dikkatini çekmek ve Somali
halkıyla dayanışmamızı somut biçimde göstermek amacıyla 19 Ağustos 2011
tarihinde Mogadişu’ya gerçekleştirdiği tarihi ziyaret, konunun dünya
gündemine taşınmasına öncülük etmiş; akabinde ilgili devlet kurumlarımız
ile sivil toplum kuruluşlarımızın eşgüdümünde, ülkemizin insani ve kalkınma
yardımları alanındaki en kapsamlı operasyonu başlatılmıştır.
Halihazırda dünyanın en ağır insani krizlerinden birinin yaşandığı Sudan’da
BM verilerine göre yaklaşık 30 milyon kişi insani yardıma muhtaçtır.
Ülkemiz son dönemde, Sudan’a gıdadan, acil ilaç ve tıbbi malzemeye ve
yangınla mücadele ekipmanına kadar çeşitli alanlarda insani yardım
desteğinde bulunmuştur. Ayrıca, Nyala’da 2014 yılında TİKA desteğiyle
hizmete sunulan Türk–Sudan Eğitim ve Araştırma Hastanesi ülkede faaliyet
gösteren birkaç sağlık kuruluşundan biridir.
III. Myanmar’da yaşanan çatışmalar nedeniyle bir milyondan fazla Rohinga
Müslüman’ı Bangladeş’e sığınmıştır. Cox’s Bazar’daki kamplarda yaklaşık 1,1
milyon, Bhasan Char adasında ise yaklaşık 35 bin Rohinga bulunmaktadır.
Ülkemiz, Rohinga Müslümanlarının karşı karşıya bulunduğu ağır insani
koşullar karşısında krizin başladığı 2017 yılından itibaren duyarlılıkla
hareket ederek kapsamlı insani yardım faaliyetleri yürütmüştür. Cox
Bazar’da AFAD tarafından işletilen Türk Sahra Hastanesi yerel kamuoyu
nezdinde ülkemizin en önemli ve görünür desteği haline gelmiştir.
IV. Türkiye, Afganistan’daki insani ihtiyaçlara duyarlılıkla yaklaşarak
ilgili kurumlarımız ve sivil toplum kuruluşlarımız aracılığıyla başta gıda,
barınma, ilaç ve tıbbi malzeme olmak üzere kapsamlı insani yardımlar
yapmaktadır. Bu çerçevede, öncelik kadın ve çocuklara yönelik projelere
verilmek üzere Afgan halkının acil insani ihtiyaçlarını karşılamak amacıyla
2022 yılından bu yana icra edilen toplam 21 adet “İyilik Treni” seferi
vesilesiyle binlerce ton yardım ihtiyaç sahiplerine ulaştırılmıştır.
V. Ülkemiz, coğrafi uzaklık gözetmeksizin, Latin Amerika ve Karayipler
bölgesinde meydana gelen doğal afet ve acil durumlara karşı imkanları
ölçüsünde hızlı ve etkin şekilde harekete geçmektedir. Bu çerçevede, son
dönemde El Salvador, Ekvator, Kolombiya, Küba, St. Vincent &
Grenadinler, Grenada, Jamaika ve Barbados’da yaşanan doğal afetler
kapsamında acil insani yardımda bulunulmuştur.
3.
Türkiye’nin Uluslararası İnsani Sistem İçerisindeki Rolü
-Mevcut küresel insani tablo iyimser değildir. Çatışma ve krizlerin uzun
süre çözümsüz kalması sistem üzerindeki ağır yükü artırmakta, mali
katkıların azalması ise bu durumu daha da güçleştirmektedir. Küresel
ihtiyaçlarla, sağlanabilen mevcut kaynaklar arasındaki fark geçen gün
açılmaktadır.
-Ülkemiz, insani yardımlarını genellikle ikili düzeyde gerçekleştirmekle
birlikte; aynı zamanda uluslararası insani sistemin önemli bir üyesi
olarak, BM başta olmak üzere çok taraflı platformlara katkı sunmakta ve
küresel insani sistemin geliştirilmesi çabalarını güçlü şekilde
desteklemektedir.
-Türkiye, BM İnsani İşler Eşgüdüm Ofisi’ne (OCHA) en fazla gönüllü bağış
yapan ülkelerin yer aldığı ve OCHA’nın izlediği insani politikalara şekil
vermeyi amaçlayan bir istişare mekanizması niteliğinde olan OCHA Donör
Destek Grubu’na (ODSG) 2014 yılında üye olarak kabul edilmiştir. Ülkemizce,
OCHA tarafından yönetilen ve dünyadaki acil insani krizlere hızlı yanıt
vermek amacıyla kurulan çok taraflı BM Acil Durum Müdahale Fonu’na (CERF)
2006 yılından itibaren her yıl nakdi katkı sağlanmaktadır. Ayrıca,
Uluslararası Kızılhaç Kızılay Dernekleri Federasyonu (IFRC) Acil Müdahale
Fonu’na (DREF) da nakdi bağış yapılmaktadır.
-1868 yılında Osmanlı Yaralı ve Hasta Askerlere Yardım Cemiyeti olarak
kurulan Türk Kızılay’ın da parçası olduğu Uluslararası Kızılhaç ve Kızılay
Hareketi (Hareket), felaket, çatışma, sağlık ve sosyal zorluklarla karşı
karşıya kalanlara yardım eden, 80 milyon kişiden oluşan küresel bir insani
yardım ağıdır. Hareket, Uluslararası Kızılhaç Komitesi (ICRC), 191 Ulusal
Kızılhaç ve Kızılay Derneği ile Uluslararası Kızılhaç Kızılay Dernekleri
Federasyonu'ndan (IFRC) oluşmaktadır.
-Cenevre Sözleşmelerine taraf ülkeler, IFRC ve ulusal dernekleri bir araya
getiren ve Hareketin en önemli istişare platformu olan Uluslararası
Kızılhaç-Kızılay Konferansı her dört yılda bir Cenevre’de düzenlenmektedir.
Bakanlığımız, en son 2024 yılında düzenlenen 34. Uluslararası Kızılhaç ve
Kızılay Konferansı’na Türk Kızılay’la birlikte katılım sağlamıştır.
4. Dünya İnsani Zirvesi
2016 yılında İstanbul’da tarihte ilk kez gerçekleştirilen BM Dünya İnsani
Zirvesi insani yardımlar konusundaki konumumuzun küresel olarak teyidi ve
vurgulanması bakımından önemli bir dönüm noktası teşkil etmiştir. Yaklaşık
9000 katılımcıyla gerçekleştirilen Dünya İnsani Zirvesine 180 ülkeden
Devlet/Hükümet Başkanları dahil yüksek düzeyli temsilcilerin yanı sıra
700’den fazla yerel ve uluslararası STK ve özel sektör temsilcisi iştirak
etmiştir. Zirve sırasında insani yardım sisteminin geleceğine yönelik
kapsamlı taahhütlerde bulunulmuş, görüş ve tecrübeler paylaşılmıştır.
5.
6 Şubat 2023 Depremleri Sonrası Ülkemize Yapılan Yardımlar
6 Şubat 2023 depremlerini müteakiben uluslararası toplumun ülkemizle
gösterdiği büyük dayanışma, Türkiye’nin insani yardım alanındaki cömert ve
ilkesel yaklaşımının açık bir tezahürüdür. Asrın felaketi sonrasında,
toplam 90 ülkeden 11.320 personelin görev aldığı arama-kurtarma çalışmaları
tarihin en büyük arama-kurtarma çalışması olmuştur. Ayrıca; aralarında 119
ülkenin bulunduğu çok sayıda devlet ve uluslararası kuruluş, ülkemize sahra
hastaneleri, ayni ve nakdi yardımlar ve teknik destek sağlayarak afetin
yaralarının sarılmasına katkıda bulunmuştur.