Türkiye, kıtalar ve bölgeler arasındaki jeopolitik konumu çerçevesinde bölgesel ulaştırma koridorlarının geliştirilmesine yönelik birçok girişime destek vermektedir.

Bu bağlamda, Türkiye’nin merkezinde olduğu bölgeler arasında ve ötesinde, ticari, ekonomik ve yatırım ilişkilerinin yanısıra, siyasi ve kültürel ilişkilerin de geliştirilmesi amaçlanmaktadır.

A. “Hazar Geçişli Doğu-Batı Orta Koridor Girişimi”

Hazar Geçişli Doğu-Batı Orta Koridor (Orta Koridor), tarihi İpek Yolu’nun canlandırılması projesinin en önemli bileşenlerinden birini oluşturmakta ve Çin’den başlayarak, demiryolu ve karayolu bağlantılarıyla Orta Asya’ya, sırasıyla Kazakistan/Türkmenistan güzergahı üzerinden Hazar Geçişi kullanılarak Azerbaycan ve Gürcistan rotasını takip ederek ülkemize, Türkiye üzerinden ise Avrupa’nın diğer ülkelerine uzanmaktadır.

Bu çerçevede, Bakü/Alat (Azerbaycan), Aktau/Kuryk (Kazakistan) ve Türkmenbaşı (Türkmenistan) limanları Hazar geçişindeki kombine taşımacılık için kullanılmaktadır.

Bir yıl içinde Çin’den Avrupa’ya giden yaklaşık 10 milyon konteynerin %96’sının denizyoluyla sevk ediliyor olmasından ötürü Orta Koridor, başta denize çıkışı olmayan ülkeler olmak üzere ulaştırmada önemli bir alternatif güzergah oluşturmaktadır.

Orta Koridor, Avrupa ile Asya arasında bir ticaret yolu olarak Kuzey Koridoruna oranla daha hızlı, daha ekonomik, daha güvenli, 2.000 km daha kısa, iklim koşulları bakımından da daha elverişli olup, Çin ile Avrupa arasındaki ulaşım süresini 18 güne indirmektedir. Orta Koridor ayrıca, ülkemizin liman bağlantıları sayesinde Asya’daki yük trafiğinin Ortadoğu, Kuzey Afrika ve Akdeniz bölgesine ulaşması için önemli fırsatlar sunmaktadır.

Bakü-Tiflis-Kars (BTK) Demiryolu’nun 30 Ekim 2017’de faaliyete geçmesiyle Orta Koridor’un önemli bir ayağı tamamlanmıştır. Başlangıçta yılda 1 milyon yolcu ve 6,5 milyon ton yük, 2034 yılında ise 3 milyon yolcu ve 17 milyon ton yük taşınması öngörülen BTK Demiryolu, Çin ile Avrupa arasındaki kesintisiz ulaşım ve ticaretin tesisinde yeni bir perspektif sunmaktadır.

Ülkemizi Orta Asya üzerinden Çin’e bağlayan “Orta Koridor” bağlamında gümrüklerarası işbirliğine yönelik “Kervansaray Projesi”nin yanısıra, Asya ve Avrupa’yı birbirine bağlayan ve 29 Ekim 2013 tarihinde açılan “Marmaray”, 26 Ağustos 2016 tarihinde açılışı yapılan “Yavuz Sultan Selim Köprüsü”, 20 Aralık 2016 tarihinde hizmete giren “Avrasya Tüp Geçit”i, 29 Ekim 2018 tarihinde açılışı yapılan İstanbul Havalimanı ve 8 Mart 2022 tarihinde faaliyete geçen 1915 Çanakkale Köprüsü tamamlanmış projeler arasında olup, “3 Katlı Tüp Geçit Projesi”, “Filyos (Zonguldak), Çandarlı (İzmir) ve Mersin Limanları inşası” ve yine Asya ve Avrupa’yı birbirine bağlayacak olan “Edirne – Kars Hızlı Tren ve Bağlantıları Demiryolu Projesi” ne yönelik çalışmalar ise halen sürdürülmektedir.

Orta Koridor rotasının etkin ve tam kapasiteyle kullanılması ülkemizin öncelikli politika konuları arasında yer almaktadır. BTK’nın, potansiyelini yansıtan şekilde kullanımı Doğu-Batı yönünde gerçekleşen ticaretten bölge ülkeleri için ciddi ekonomik fırsatlar doğmasına imkan verecektir. Ayrıca Orta Koridor güzergahı üzerindeki limanlarda lojistik merkezler ve serbest ticaret sahaları kurulması, Trans Hazar işbirliğinin gelişmesine ve derinleşmesine de katkı sağlayacaktır.

Başta Orta Koridor olmak üzere, paydaşı olduğumuz bağlantısallık girişimlerinin tanıtımı, bu girişim ve projelerin hem bölgemiz hem de ötesindeki ülkelere sağlayacakları faydaların izahı ve ülkemizin bağlantısallık alanındaki büyük potansiyelinin tanıtımı açısından önemli bir görev ifa eden “Küresel Ulaştırma Koridorları Forumu”, Ulaştırma ve Altyapı Bakanlığı tarafından Dünya Bankası’nın desteğiyle 27-29 Haziran 2025 tarihlerinde, İstanbul’da “Kesintisiz Bağlantısallık, Sınırsız Fırsatlar” temasıyla düzenlenmiştir.

Forum kapsamında 24 panel düzenlenmiş, 12 Mutabakat Zaptı imzalanmış, pek çok üst düzey ikili görüşme gerçekleştirilmiş ve 40 firmanın katıldığı bir fuar alanı kurulmuştur.

Foruma 80 ülkeden toplamda 37 Bakan, 16 Bakan Yardımcısı, 30 uluslararası kuruluş temsilcisi ve 3500’den fazla katılımcı iştirak etmiştir.

Türk Devletleri Teşkilatı çatısı altında ayrıca, üye ülkeler arasında “Uluslararası Kombine Yük Taşımacılığı Anlaşması” 11 Kasım 2022 tarihinde Semerkant’ta imzalanmıştır. Ayrıca Bakü, Aktau ve Samsun Limanları arasında Kardeş Liman ilişkisi tesis eden bir Mutabakat Muhtırası akdedilmiştir.

Orta Koridor geçişlerinden birini oluşturan Türkiye-Gürcistan-Azerbaycan-Türkmenistan-Afganistan transit taşımacılık koridoru (Lapis Lazuli), bölgesel entegrasyon ve bağlantısallığın geliştirilmesine, ekonominin çeşitlendirilip büyümesine ve bölgesel istikrar ve refahın tesisine yönelik çalışmalarımızın somut bir neticesini teşkil etmektedir.

“Lapis Lazuli” koridoruna ilişkin Anlaşma, 14-15 Kasım 2017 tarihlerinde Aşkabat’ta düzenlenen “Afganistan için Bölgesel Ekonomik İşbirliği Konferansı” (RECCA) Bakanlar Konferansı sırasında imzalanmıştır.

Son olarak, Ulaştırma ve Altyapı Bakanlığı’nın evsahipliğinde 2 Ekim 2024 tarihinde uzmanlar toplantısı, 3 Ekim 2024 tarihinde Bakanlar Toplantısı İstanbul’da düzenlenmiştir. Toplantıda, Lapis Lazuli güzergahıyla ilgili teknik düzenlemeler, katılımcı ülkeler arasında gümrük işlemlerinin basitleştirilmesi, güvenli geçiş, demiryolu taşımacılığına önem verilmesi ve ileride atılacak adımlar üzerinde durulmuştur.

B. “Kuşak ve Yol Girişimi”

İpek Yolu’nun yeniden canlandırılmasını öngören Orta Koridor Girişimi, Doğu ile Batı arasında bağlantısallığın geliştirilmesini hedefleyen ÇHC’nin Kuşak ve Yol Girişimi ile doğal bir sinerji yaratmaktadır. Bu çerçevede ülkemiz, Kuşak ve Yol Girişimini “kazan-kazan” ilkesi çerçevesinde desteklemektedir.

Bu bağlamda, "Türkiye Cumhuriyeti Hükümeti ile Çin Halk Cumhuriyeti Hükümeti Arasında İpek Yolu Ekonomik Kuşağı ve 21. Yüzyıl Deniz İpek Yolu ile Orta Koridor Girişiminin Uyumlaştırılmasına İlişkin Mutabakat Muhtırası", G20 Liderler Zirvesi vesilesiyle 14 Kasım 2015 tarihinde Antalya’da imzalanmıştır. Bu çerçevede, ÇHC ile ilk çalışma grubu toplantısı 6 Kasım 2024’te Pekin’de yapılmıştır.

Kuşak ve Yol Girişimi kapsamında, Orta Koridor üzerinden ülkemize (6 Kasım 2019, Ankara) ulaşan ilk yük treni olma özelliğine sahip Çin Demiryolu Ekspresi Chang’an Treni, Orta Koridoru, BTK Demiryolunu ve Marmaray dahil olmak üzere ülkemizin ulaştırma altyapısını kullanarak Çin’in Xi’an kentinden Çekya’nın başkenti Prag’a seferini 18 günde tamamlamıştır.

Önümüzdeki dönemde, benzer nitelikteki seferlerin sayısının artış göstermesi beklenmektedir.

C. “Kalkınma Yolu Projesi”

Güzergahların çeşitlendirilmesi bakımından Kalkınma Yolu Projesi, Basra’da inşası devam eden Al-Fav Limanı’nın, yaklaşık 1200 km uzunluğundaki çift yönlü otoban ve demiryoluyla ülkemize bağlanmasını ve Körfez ülkeleri ile Asya’dan gelen malların Avrupa’ya taşınmasını öngörmektedir.

ÇHC’nin Kuşak ve Yol Girişimi ile Orta Koridor’un uyumlaştırılması ve Kalkınma Yolu Projesiyle sinerji oluşturulması daha geniş bir coğrafyayı birbirine bağlayacaktır.

D. “Üç Deniz Girişimi”

Üç Deniz Girişimi, 2015 yılında dönemin Polonya Cumhurbaşkanı Andrzej Duda ve Hırvatistan Cumhurbaşkanı Grabar-Kitarovic’in girişimleriyle kurulmuş olup, Baltık Denizi, Adriyatik Denizi ve Karadeniz bölgesindeki eski ve yetersiz enerji, dijital ve fiziki ulaştırma altyapısına sahip Orta ve Doğu Avrupa ülkelerinin altyapılarını güçlendirmeyi amaçlamaktadır.

Sadece AB ülkelerinin “Katılımcı Üye” olabildiği “Üç Deniz Girişimi”ne ülkemizin “Stratejik Ortak” olarak katılımı 29 Nisan 2025 tarihinde Varşova’da düzenlenen Zirve’de oydaşmayla kabul edilmiştir. Üç Deniz Girişimi’nin üyeleri Avusturya, Bulgaristan, Çekya, Estonya, Hırvatistan, Letonya, Macaristan, Polonya, Romanya, Litvanya, Slovakya, Slovenya, Yunanistan olup, ülkemizin yanısıra Avrupa Komisyonu, ABD, Almanya, Japonya ve İspanya “Stratejik Ortak” statüsündedirler.

E. Bölgesel Teşkilatlar

Ülkemiz tarafından bölgesel teşkilatlarda da yer alınarak bağlantısallığın geliştirilmesi çalışmalarına önemli katkı sunulmaktadır.

Bu çerçevede üye olduğumuz, merkezi Bakü’de bulunan Avrupa-Kafkasya-Asya Ulaştırma Koridoru (TRACECA) Avrupa, Karadeniz, Kafkasya ve Orta Asya’da mevcut uluslararası ulaştırma bağlantılarını geliştirmeyi amaçlayan Hükümetlerarası bir programdır. Temeli 1993 yılında Brüksel’de düzenlenen bir konferansta atılmıştır.

Üyeleri Türkiye, Bulgaristan, Romanya, Moldova, Ukrayna, Gürcistan, Azerbaycan, Ermenistan, İran, Özbekistan, Kazakistan, Kırgızistan, Tacikistan ve Türkmenistan’dır.

Bir diğer bölgesel teşkilat olan “Uluslararası Kuzey-Güney Ulaştırma Koridoru”na (International North-South Transport Corridor-INSTC) ilişkin Hükümetlerarası Anlaşma ise 12 Eylül 2000 tarihinde St.Petersburg’ta Rusya Federasyonu, İran, Hindistan ve Umman tarafından imzalanmıştır.

INSTC’de üç kol öngörülmektedir: Batı kolu Azerbaycan, Orta kol Rusya ve İran'ın Hazar Denizi'ndeki limanlarından, Doğu kol ise Türkmenistan ve Kazakistan'dan geçmektedir. Ancak, mevcut altyapı, sanayi ve nüfus yoğunluğu gibi nedenlerle taşımacılıkta Batı kolu öne çıkmakta ve daha yoğun kullanılmaktadır.

INSTC Koordinasyon Konseyi’nde Türkiye, Hindistan, İran, Rusya Federasyonu, Umman, Azerbaycan, Ermenistan, Tacikistan, Kırgızistan, Kazakistan, Belarus, Ukrayna, Suriye ve Bulgaristan (gözlemci ülke) bulunmaktadır.