Medeniyetler İttifakı (Mİ), o dönemde Başbakanlık görevini deruhte etmekte olan Cumhurbaşkanımız Sayın Recep Tayyip Erdoğan ile dönemin İspanya Başbakanı Zapatero tarafından 2005 yılında başlatılmış ve bilahare Birleşmiş Milletler (BM) Genel Sekreteri tarafından da benimsenerek bir BM girişimi halini almıştır.

Müslüman ülkeler ile Batılı toplumlar arasında görülen karşılıklı şüphe, korku ve kutuplaşma ortamının, çeşitli aşırı unsurlarca istismar edilmesi karşısında İttifak, ilk aşamada uluslararası istikrarı tehdit edebilecek dereceye yaklaşan bu durumun daha da kötüleşmesini ancak kapsamlı bir koalisyonun önleyebileceği anlayışından hareket etmiş ve kültürler arasında karşılıklı saygı yoluyla bu eğilime karşı koymayı amaçlamıştır.

İttifak, tüm toplumların kalkınma, güvenlik, çevre ve refah konularında birbirlerine bağımlı oldukları hususunu esas almakta ve öncelikle önyargı, yanlış algılama ve kutuplaşmayla başa çıkmak amacıyla ortak siyasi bir irade oluşturmayı hedeflemektedir. Başlatıldığı günden bu yana artan bir görünürlük kazanan Mİ, bugün dünyanın farklı coğrafyalarında kabul gören, öndegelen bir girişim konumuna ulaşmıştır.

BM Genel Kurulu, 64/14 ve 69/312 sayılı kararlarıyla İttifak'ın dini hoşgörüsüzlük, yabancı düşmanlığı ve din, inanç veya etnik kökene dayalı ayrımcılıkla mücadeleyi de kapsayan görev alanını tanımıştır.

Medeniyetler İttifakı, temel sütunları olan eğitim, gençlik, medya, göç ve barış süreçlerinde kadınlar alanlarında Eylem Planlarında tespit edilen öncelikler çerçevesinde faaliyetlerini sürdürmektedir.

Girişim bağlamında BM çatısı altında kurulmuş olan Mİ Dostlar Grubu’nun ülke ve uluslararası kuruluşlardan oluşan üye sayısı 161’e yükselmiştir.

Girişime dair eşgüdümü sağlamak ve İttifakın idari işlerini yürütmek üzere New York’ta bir Sekretarya faaliyet göstermektedir. Sekretarya, uluslararası planda İttifakın tanıtımını yapmakta ve Mİ’nin öncelikli alanlarını teşkil eden medya, gençlik, göç ve eğitim konularında projeler yürütmektedir.

BM Genel Sekreteri tarafından yapılan atamalar çerçevesinde, Mİ Yüksek Temsilciliği görevini 2007-2013 yılları arasında Portekiz eski Cumhurbaşkanı Jorge Sampaio, 2013-2019 döneminde ise BM 66. Genel Kurul Başkanlığı görevinde de bulunmuş olan Nassir Abdulaziz Al-Nasser (Katar) yürütmüştür. Yüksek Temsilcilik görevini 7 Ocak 2019 tarihi itibarıyla İspanya eski Dışişleri Bakanı Miguel Moratinos üstlenmiştir.

Mİ bakımından son dönemde yaşanan önemli bir gelişme, Mİ Yüksek Temsilcisi’nin aynı zamanda BM İslamofobi’yle Mücadele Özel Elçiliği görevini yürütmesi yönünde alınan karardır. Sözkonusu karar 15 Mart 2024 tarihinde BM Genel Kurulu’nda kabul edilen “İslamofobi’yle Mücadeleye Yönelik Tedbirler” başlıklı kararının ilgili hükmü uyarınca alınmış olup, bu çerçevede, Yüksek Temsilci Moratinos’un İslamofobi ile Mücadele Özel Elçisi olarak atandığı 7 Mayıs 2025 tarihinde duyurulmuştur.

Medeniyetler İttifakı girişiminin en üst düzeyli ve siyasi nitelikli faaliyeti belirli aralıklarla düzenlenen Küresel Forum’lardır. Şimdiye kadar Madrid (2008), İstanbul (2009), Rio (2010), Doha (2011), Viyana (2013), Bali (2014), Bakü (2016), New York (2018), Fez’de (2022) ve Cascais’da (2024) düzenlenmiş olan Küresel Forumlara, Medeniyetler İttifakı Dostlar Grubu üyelerinden Hükümet ve uluslararası kuruluş temsilcileri ile sivil toplum ve özel sektör temsilcileri katılmaktadır.