Türkiye - Afganistan Siyasi İlişkileri

Türkiye Büyük Millet Meclisi Hükümeti’nin aldığı ilk kararlardan biri Kabil’de temsilcilik açmak olmuş, bu çerçevede Afgan asıllı bir Türk subayı olan Abdurrahman Samadan Kabil’e temsilci olarak atanmış ve iki ülke arasında diplomatik ilişkiler 1921 tarihli Türkiye-Afganistan İttifak Muahedenamesiyle tesis edilmiştir. Büyükelçiliğimiz Kabil’de açılan ilk diplomatik misyon niteliğini taşımaktadır. Afganistan da TBMM’yi tanıyan ikinci ülke olmuştur. Kabil Büyükelçiliğimizin kurulu olduğu 45.065 m² genişliğindeki arazi, dönemin Kralı Emanullah Han tarafından armağan edilmiştir. (Büyükelçiliğin tapusu Türkiye Cumhuriyeti adına 25 Kasım 1945’de düzenlenmiştir.)

Türkiye 1920-1960 yılları arasındaki dönemde Afganistan'ın modernleşme çabalarını desteklemiş ve bu ülkedeki idari, askeri, kültür, eğitim ve sağlık gibi temel devlet kurumlarının gelişmesinde önemli rol oynamıştır. 1932-1960 döneminde 212 öğretmen, hekim, subay ve diğer uzmanlarımız Afganistan’a gönderilmiştir. Yakın dostluk ve işbirliği ilişkileri, Afganistan'ın Sovyetler Birliği’nin etkisi altına girmesine kadar devam etmiştir. Sovyet işgalinin 1989 yılında sona ermesinin ardından Türkiye, Afganistan'daki gelişmeleri yakından izlemeyi sürdürmüş, gerek dış aktörler, gerek ülkedeki tüm gruplarla temas ederek Afganistan'a istikrar ve barış getirilmesine katkıda bulunmaya çalışmıştır. Türkiye bugün de, Afganistan’ın güvenlik, kalkınma ve kapasite oluşumu alanlarındaki çabalarını aktif olarak desteklemektedir.

Türkiye’nin Afganistan politikasında dört unsur ön plandadır. Bunlar, Afganistan’ın birlik ve bütünlüğünün korunması, güvenlik ve istikrarının sağlanması, ülkede halk desteğini ve katılımı ön planda tutan geniş tabanlı siyasi yapının güçlenmesi ve Afganistan’ın terörden ve aşırı akımlardan arındırılarak, halkın huzur ve refaha kavuşturulmasıdır. Bu hedefler doğrultusunda Türkiye, gerek ikili düzeyde, gerek BM ve NATO’nun gayretlerini desteklemek suretiyle Afganistan’a kapsamlı katkılarda bulunmaktadır. Keza Afganistan’ın komşularıyla ilişkilerinin gelişmesi, ülkemizin Afganistan’a yaklaşımının başat unsurlarından birini teşkil etmektedir.

Bu amaçla 2007 yılında Türkiye-Afganistan-Pakistan Üçlü Zirve Süreci ve 2011 yılında da Asya’nın Kalbi-İstanbul Süreci başlatılmıştır. Asya’nın Kalbi-İstanbul Süreci’nin Sekizinci Bakanlar Konferansı 9 Aralık 2019 tarihinde ülkemizin evsahipliğinde İstanbul’da düzenlenmiştir. Konferansın açılışı Sayın Cumhurbaşkanımız ile Afganistan Cumhurbaşkanı Eşref Gani tarafından gerçekleştirilmiştir. Anılan Konferansta ülkemiz, Sürecin 2018 yılında Azerbaycan’dan devraldığı eşbaşkanlığını Tacikistan’a devretmiştir.

Ülkemizin 2004 yılından itibaren Afganistan’da yürüttüğü yaklaşık 1,1 milyar Dolar değerindeki kalkınma programı, Türkiye’nin bugüne kadar bir ülkeye yönelik gerçekleştirdiği en büyük dış yardım programları arasındadır. Brüksel’de 4-5 Ekim 2016 tarihlerinde düzenlenen Afganistan Konferansı'nda Sayın Bakanımız 2018-2020 dönemi için kalkınma yardımlarımıza yönelik taahhüdümüzü 150 milyon Dolar olarak açıklamıştır. Varşova’da 8-9 Temmuz 2016 tarihlerinde düzenlenen NATO Zirvesi’nde ise tarafımızdan Afganistan güvenlik güçlerinin idamesine katkı olarak 2018-2020 dönemi için 60 milyon Dolar taahhütte bulunulmuştur.

Üst düzeyli ziyaretler bağlamında, Afganistan Cumhurbaşkanı Eşref Gani’nin daveti üzerine Sayın Cumhurbaşkanımız, 18 Ekim 2014 tarihinde Afganistan'a resmi bir ziyaret gerçekleştirmişlerdir. Sözkonusu ziyaret 46 yıl aradan sonra Türkiye'den Afganistan'a Cumhurbaşkanı düzeyinde gerçekleştirilen ilk ziyaret olup, Sayın Cumhurbaşkanımız, Afganistan’da yeni yönetimin işbaşına gelmesinden sonra Afganistan’ı ziyaret eden ilk devlet başkanı olmuştur. Ziyaret vesilesiyle iki ülke arasında Stratejik Ortaklık ve Dostluk Anlaşması imzalanmıştır.

Afganistan Cumhurbaşkanı Eşref Gani, Sayın Cumhurbaşkanımız’ın davetlisi olarak, 23-24 Aralık 2015 tarihlerinde ülkemize resmi bir ziyarette bulunmuştur.

Afganistan Cumhurbaşkanı Eşref Gani, 13 Aralık 2017 tarihinde İstanbul’da düzenlenen Kudüs konulu Olağanüstü İİT Zirvesine katılmış ve Sayın Cumhurbaşkanımızla bir görüşme gerçekleştirmiştir. Cumhurbaşkanı Gani, 18 Mayıs 2018 tarihinde İstanbul’da düzenlenen Kudüs konulu Olağanüstü İİT Zirvesine katılmıştır. Cumhurbaşkanı Gani son olarak, Asya’nın Kalbi-İstanbul Süreci 8. Bakanlar Konferansı vesilesiyle 9 Aralık 2019 tarihinde ülkemizi ziyaret etmiş, Konferans marjında Sayın Cumhurbaşkanımızla bir görüşme gerçekleştirmiştir.

Sayın Cumhurbaşkanımız, 3 Mayıs 2019 tarihinde Çamlıca Camii’nin açılış törenine iştirak eden dönemin İcra Heyeti Başkanı Abdullah Abdullah’ı İstanbul’da kabul etmişlerdir.

Dönemin Başbakanı Sayın Binali Yıldırım, 8 Nisan 2018 tarihinde Afganistan’a günübirlik bir ziyaret gerçekleştirmiş, Afganistan Cumhurbaşkanı Eşref Gani ve dönemin İcra Heyeti Başkanı Abdullah Abdullah’la görüşmüştür.

Sayın Bakanımız 16 Haziran 2016 tarihinde Kabil’i ziyaret etmiş, bu çerçevede Cumhurbaşkanı Gani, dönemin İcra Heyeti Başkanı Abdullah, dönemin Dışişleri Bakanı Rabbani ve dönemin Maliye Bakanı Eklil Hakimi’yle görüşmeler gerçekleştirmiştir.

Ülkemiz ile Afganistan arasında siyasi istişarelerin ikincisi dönemin Dışişleri Bakanlığı Müsteşarı Büyükelçi Ümit Yalçın ve Afganistan Dışişleri Bakan Yardımcısı Hikmet Halil Karzai başkanlığındaki heyetler arasında 3 Nisan 2017 tarihinde Ankara’da yapılmıştır.