Alan itibariyle en büyük beşinci kıta olan Antarktika'nın korunmuş doğası, dünyanın ekolojik dengesi bakımından önem arzetmektedir. Antarktika’nın barındırdığı canlı deniz kaynakları ve buzullarında saklı su potansiyeli, yeryüzünün gelecekteki su ve gıda güvencesi olarak da görülmektedir. Antarktika okyanus akımları, dünyanın iklimini düzenleyen küresel termostat görevi görmektedir. Antarktika bölgesi, sera gazları yutak alanı teşkil etmek suretiyle, iklim değişikliğiyle mücadelede önem taşımaktadır. Antarktika’nın biyolojik yapısı, dünyamız ekosisteminin dengesi bakımından hayati bir unsurdur. Antarktika’nın maden kaynaklarının da zengin olduğu tahmin edilmektedir.
Zengin doğal kaynakların yanısıra Antarktika, iklim araştırmaları, jeofizik, biyoloji, uzay bilimleri ve diğer bilim dalları için doğal bir laboratuvar özelliğine sahiptir. Bilime önem atfeden, bilimde ilerlemeyi hedefleyen ülkeler Antarktika’da bilimsel programlar yürütmekte; kıtada bilimsel üsler kurmaktadır.
1959 yılında imzalanan ve ülkemizin 1995 yılında taraf olduğu Antarktika Antlaşması, Antarktika’yı barış ve bilime adanmış doğal koruma alanı olarak güvence altına almıştır. Antarktika bu özelliğiyle, insanlığın ortak yararına adanmış yegane toprak parçası ve deniz alanıdır. Antlaşmaya hâlihazırda 53 ülke taraftır. Antlaşmayı ilk imzalayan 12 ülke (ABD, Arjantin, Avustralya, Belçika, Fransa, Güney Afrika, İngiltere, Japonya, Norveç, Rusya, Şili ve Yeni Zelanda) ve Antlaşmaya sonradan katılan 17 ülke, “istişari taraf” statüsüyle, her yıl gerçekleştirilen Antarktika Antlaşması İstişare Toplantılarında, kıtaya ilişkin bilgi paylaşımı ve düzenlemelerin kararlaştırılması süreçlerinde yer almaktadır. Ülkemiz dahil 26 ülke ise, Antlaşma kapsamındaki toplantılara “istişari olmayan taraf” statüsünde iştirak etmektedir. Antlaşma hükümleri uyarınca, Antarktika’da bilimsel üs kurulması ya da bilimsel sefer düzenlenmesi gibi kapsamlı araştırma çalışmalarıyla kıtaya ilgilerini kanıtlayan ülkelerin de istişari taraf statüsünü kazanması mümkündür.
Antarktika Antlaşması’yla birlikte, Antarktika’ya ilişkin 3 ilave anlaşma, Antarktika Antlaşmalar Sistemi’ni (AAS) teşkil etmektedir. Bunlar, 1972 tarihli “Antarktik Ayı Balıklarını Koruma Sözleşmesi” (CCAS), 1980 tarihli “Deniz Canlı Kaynaklarının Korunması Hususunda Sözleşme” (CCAMLR) ve 1991 tarihli “Antarktika Antlaşması Çevre Koruma Protokolü”dür (Madrid Protokolü). Madrid Protokolü, 6 ekiyle birlikte, Antarktika’nın tabi olduğu ayrıntılı düzenlemeleri içermesi bakımından bilhassa önem taşımaktadır. Nitekim, istişari taraf olmanın bir şartı da bu protokole taraf olmaktır. Protokolün 2. maddesi, Antarktika çevresi ile bağlı ve ilgili ekosistemlerin korunmasını öngörmekte; Antarktika’yı, huzur, barış ve bilime tahsis edilmiş doğal rezerv olarak belirlemektedir. Protokolün 7. maddesi ise, bilimsel amaçlar hariç olmak üzere, Antarktika’da maden çıkarılmasını yasaklamaktadır. Madrid Protokolü 1998’de yürürlüğe girmiş olup; 25. maddesi uyarınca, 20 yıllık sürenin sonunda (2048) protokolün gözden geçirilmesi imkanı sağlanmıştır. Bununla birlikte, 2016’da Santiago’da yapılan Antarktika Antlaşması İstişare Toplantısı’nda, 6 sayılı karar esasen Madrid Protokolü’nün 2048’de sona ermeyeceğine dikkat çekilmiştir. Madrid Protokolü’nün ülkemizdeki onay işlemleri, 27 Mayıs 2017 tarihinde tamamlanmış olup, katılım belgemiz 27 Eylül 2017 tarihinde, Sekretarya’ya iletilmiştir.
1960’lardan bu yana Türk bilim insanları Antarktika konusunda çalışmalar yürütmüşlerdir. Bu çerçevede, Antarktika’da, Prof. Dr. Atok Karaali ve Prof. Dr. Umran İnan adlarını taşıyan coğrafi noktalar bulunmaktadır (Karaali Kayalıkları ve İnan Tepesi). Günümüzde de Türk bilim insanlarının Antarktika’ya ilgileri devam etmektedir. 2013’ten bu yana, akademisyenlerimiz, Bulgar, Japon ve Ukraynalı bilim insanlarıyla işbirliği halinde Antarktika’da araştırmalar yürütmektedirler. 2016 yılında, çeşitli üniversitelerimizden müteşekkil ilk Türk bilim heyeti, Ukrayna Antarktika Araştırma Merkezi ile işbirliği halinde, Antarktika’ya bilimsel sefer gerçekleştirmiştir. Aynı yıl, TÜBİTAK, Antarktika Bilimsel Araştırmalar Komitesi (SCAR) ortak üyeliğine kabul edilmiştir. Ülkemizin kurduğu işbirlikleri kapsamında 2017 yılında, Bulgaristan, Çekya ve Şili’nin Antarktika bilimsel seferlerinde Türk bilim insanları yer almıştır.
Diğer taraftan, ülkemizin Antarktika Antlaşması kapsamında istişari taraf statüsünü kazanmasına ve Antarktika’da bir bilimsel üs ihdas etmesine yönelik çalışmalar, Cumhurbaşkanlığımız himayesinde ve 2020 Şubat ayına kadar, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı’nın, anılan tarihten itibaren ise TÜBİTAK’ın uhdesinde yürütülmektedir. Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı’nın görevlendirmesiyle, Antarktika'ya ilişkin çalışmaların uygulama birimi olarak, İstanbul Teknik Üniversitesi Kutup Araştırmaları Merkezi (İTÜ PolRec) atanmıştır. Ülkemizin kutup alanına yönelik bilimsel çalışma ve faaliyetlerinin sistematik bir bütünlük içerisinde ve proje yaklaşımıyla ele alınması amacıyla Sanayi ve Teknoloji Bakanlığınca “Ulusal Kutup Bilim Programı (2018-2022)” hazırlanmıştır. Bu kapsamda, 30 Ocak – 7 Mart 2019 tarihleri arasında, Şili’nin Punta Arenas şehri üzerinden Üçüncü Ulusal Antarktika Seferi düzenlenmiş olup, geçici bilim üssümüz kurulmuştur. Dördüncü Ulusal Antarktika Seferimiz, 9 Şubat - 6 Mart 2020 tarihleri arasında icra edilmiş ve bilimsel çalışmalar yürütülmüştür.
2021 ve 2022 yıllarında Beşincisi ve Altıncısı düzenlenen Ulusal Antarktika Seferlerimiz kapsamında geçici bilim üssümüzden de istifadeyle yer bilimleri, canlı bilimleri ve deniz bilimleri alanlarında çalışmalar yürütülmüştür.
Altıncı Ulusal Antarktika Seferimiz bilim insanlarımız tarafından 21 Ocak-15 Mart 2022 tarihleri arasında gerçekleştirilmiştir.
Bütün seferler, ülkemizin imkanlarıyla gerçekleştirilmiştir.
Antarktika Antlaşması 44. Danışma Toplantısı (ATCM 44) ile Antarktika Çevre Koruma Protokolü Komitesi 24. Toplantısı (CEP 21), 23 Mayıs - 2 Haziran 2022 arasında, Almanya’nın ev sahipliğinde, Berlin’de düzenlenmiş olup, toplantılara ülkemizce, ilgili kamu kurum ve kuruluşlarımız yetkililerinden oluşan bir heyetle iştirak edilmiştir.