Türkiye-AB ilişkilerinde temel tarihler
12 Eylül 1963: Ankara Anlaşması’nın imzalanması (Yürürlük: 1 Aralık 1964)
1 Ocak 1996: Gümrük Birliği’nin yürürlüğe girmesi
10-11 Aralık 1999: Helsinki Zirvesi’nde adaylığımızın tescili
3 Ekim 2005: Üyelik müzakerelerinin başlaması
12 Haziran 2006: Müzakere sürecinde ilk olarak 25 no’lu “Bilim ve Araştırma” faslının açılması
14 Aralık 2015: 17 no’lu “Ekonomik ve Parasal Politika” faslının açılması
30 Haziran 2016: 33 no’lu “Mali ve Bütçesel Hükümler” faslının açılması
Müzakere Süreci
2005 yılında başlayan müzakere sürecinde bugüne kadar 16 fasıl açılmış ve bunlardan biri (“Bilim ve Araştırma-25”) geçici olarak kapatılmıştır.
11 Aralık 2006 : AB Konseyi, Ankara Anlaşması’nı, AB’ye 2004 yılında katılan yeni üyelere teşmil eden Ek Protokolü GKRY bağlamında tam olarak uygulamadığımız gerekçesiyle, 8 faslın (“Malların Serbest Dolaşımı-1”, “İş Kurma ve Hizmet Sunumu Serbestisi-3”, “Mali Hizmetler-9”, “Tarım ve Kırsal Kalkınma-11”, “Balıkçılık-13”, “Ulaştırma Politikası-14”, “Gümrük Birliği-29” ve “Dış İlişkiler-30”) açılış kriterlerinden biri olarak “Ek Protokolün tam olarak uygulanması” koşulunu getirmiştir. AB Konseyi, anılan koşul yerine getirilene kadar hiçbir faslın geçici olarak kapatılmamasını ayrıca kararlaştırmıştır.
8 Aralık 2009 : GKRY tek taraflı olarak 6 faslı bloke ettiğini açıklamıştır. (“İşçilerin Serbest Dolaşımı-2”, “Eğitim ve Kültür-26”, “Enerji-15”, “Adalet, Özgürlük ve Güvenlik-24”, “Yargı ve Temel Haklar-23” ve “Dış, Güvenlik ve Savunma Politikaları-31”)
Müzakere sürecinin canlandırılmasını teminen, başta 23 nolu “Yargı ve Temel Haklar” ile 24 nolu “Adalet, Özgürlük ve Güvenlik” fasılları olmak üzere 15 nolu “Enerji”, 26 nolu “Eğitim ve Kültür”, 31 nolu “Dış, Güvenlik ve Savunma Politikası” fasıllarının açılmasına öncelik verilmektedir. Bu çerçevede, 29 Kasım 2015 tarihli Türkiye-AB Zirvesi’nde, sözkonusu fasılların açılmasına yönelik hazırlık çalışmalarının hızlandırılması kararlaştırılmıştır. Sözkonusu beş fasıl, GKRY tarafından siyasi olarak engellenen fasıllar arasındadır.
Gümrük Birliği/Serbest Ticaret Anlaşmaları
Ülkemiz ile AB arasında 1/95 sayılı Ortaklık Konseyi kararıyla kurulan ve 1 Ocak 1996 tarihinden bu yana yürürlükte olan Gümrük Birliği (GB), uygulamada olduğu yaklaşık yirmi yıllık dönem itibarıyla, ülkemiz ekonomisine katkı sağlamıştır. İstatistik olarak bakıldığında, ülkemiz ile AB arasındaki dış ticaret hacmi yıllık 140 milyar Avro’ya ulaşmıştır. AB ile dış ticaretimiz 7 kat artmıştır. AB ülkemizin toplam ticaretinde (ihracat ve ithalat toplamı) %41’lik bir payı temsil etmektedir. AB sözkonusu oranla ülkemizin ihracatında ve ithalatında ilk sıradadır. Ayrıca, ülkemizdeki doğrudan yabancı yatırımların 2/3’ü AB kaynaklıdır. Öte yandan, ülkemiz de AB’nin 5. büyük ticaret ortağıdır.
GB, dönemin şartları çerçevesinde ülkemizin kısa sürede AB’ye üye olacağı öngörüsüyle tesis edilmiştir. Buna karşın geçen zaman zarfında ekonomimizin hızla büyümesi, AB’nin üçüncü ülkelerle ekonomik ilişkilerinin derinleşmesi gibi faktörler sonucunda GB’nin uygulamasından kaynaklı yapısal sorunlar ortaya çıkmış ve GB mevcut haliyle tarafların beklentilerini karşılamakta yetersiz kalmıştır.
GB’nin işleyişinden kaynaklanan sorunlar hakkında üçüncü taraflardan bağımsız görüş sorulması fikri 2012 yılı başında AB tarafından gelmiştir. AB tarafından, GB’nin tüm boyutlarıyla değerlendirilmesini teminen Dünya Bankası’na hazırlatılan Mart 2014 tarihli Değerlendirme Raporu'nun GB'nin güncellenmesi süreci hazırlıklarının ilk yapı taşı olduğu söylenebilir. Takip eden dönemde ülkemiz ile AB arasında ihdas edilen Yüksek Düzeyli Memurlar Çalışma Grubu toplantılarında herhangi bir taahhüt içermeksizin müzakerelerde ele alınacak konulara ilişkin çalışmalar sürdürülmüş ve 12 Mayıs 2015 tarihinde Müzakere Çerçeve Belgesi üzerinde mutabık kalınmıştır.
AB Komisyonu 21 Aralık 2016 tarihinde Gümrük Birliği’nin güncellemesi müzakerelerini başlatmak için AB Konseyi'nden yetki istemiştir. Komisyon’un üye ülkelerden yetki alması halinde süreç başlayacaktır.
Türkiye-AB Zirveleri
Birinci Türkiye-AB Zirvesi, 29 Kasım 2015 tarihinde Brüksel’de gerçekleştirilmiştir. Sözkonusu Zirve, sadece ülkemiz ile 28 AB üyesi ve üç AB Kurumu’nun Başkanı (AB Konseyi, AB Komisyonu ve Avrupa Parlamentosu) katılımıyla düzenlenen bir toplantı olması açısından bir ilki teşkil etmiştir.
Zirve Ortak Sonuç Bildirisi’nde, ülkemizin katılım sürecinin yeniden canlandırılmasının gerekliliği hususunda mutabık kalınmış, yılda iki kez olmak üzere düzenli Zirveler gerçekleştirilmesi kararlaştırılmıştır. Dış politika ve güvenlik politikası alanında Bakan düzeyinde siyasi diyalog toplantıları yapılması, Üst Düzeyli Ekonomik Diyalog Mekanizması’nın ve Üst Düzeyli Enerji Diyalogu ikinci toplantısının 2016 yılının ilk çeyreğinde gerçekleştirilmesine karar verilmiştir. AB Komisyonu tarafından ülkemizde geçici koruma altındaki Suriyelilere destek sağlamak amacıyla ülkemize 3 milyar Avro kaynak sağlanması taahhüt edilmiştir.
İkinci Türkiye-AB Zirvesi, 28+1 formatında ve 3 AB Kurumunun Başkanının katılımıyla 7 Mart 2016’da Brüksel’de yapılmıştır. Ege’de düzensiz göçle mücadelede AB’yle işbirliğimizin derinleştirilmesine yönelik olarak, tamamen insani mülahazalarla ve geçici süreyle uygulanmak üzere ülkemizce AB tarafına bir öneride bulunulmuştur. Önerimiz üç temel hedefe odaklanmıştır: 1) Ege’de ölümlerin önlenmesi, 2) İnsan kaçakçılığı zincirinin kırılması, 3) Yasadışı göçün yeniden yerleştirme programıyla “yasal göç” haline gelmesi.
Üçüncü Türkiye-AB Zirvesi, 18 Mart 2016 tarihinde Brüksel’de düzenlenmiş olup Zirve sonucunda Türkiye-AB Mutabakatı kabul edilmiştir. Mutabakatın unsurları arasında;
- 20 Mart itibariyle 5 Yunan adasına giden düzensiz göçmenlerin ülkemizce alınması,
- Adalara yasadışı geçen göçmenlerin 4 Nisan tarihi itibariyle geri alınması ve aldığımız her bir Suriyeli karşılığında aynı gün ülkemizdeki Suriyelilerden AB'ye yeniden yerleştirme programının başlatılması (“1’e 1” formülü),
- “1’e 1” formülünden ayrı olarak, Ege’de yasadışı göçün kontrol altına alınmasıyla birlikte “Gönüllü İnsani Yeniden Yerleştirme Programı”nın başlatılması,
- AB'nin ülkemizdeki Suriyeliler için taahhüt ettiği 3 milyar Avro’luk kaynağın transferinin hızlandırılması, bu kaynağa ek olarak 2018 sonuna kadar 3 milyar Avro tutarında ek kaynak oluşturulması,
- Vatandaşlarımızın Schengen alanına vizesiz seyahatlerinin en geç Haziran 2016 sonunda sağlanması,
- 33 no’lu “Mali ve Bütçesel Hükümler” faslının Hollanda Dönem Başkanlığı sırasında müzakerelere açılması,
- Gümrük Birliği güncelleme çalışmalarının sürdürülmesi,
- AB’yle, Suriyelilerin Suriye içinde yaşam koşullarının iyileştirilmesi ve sınırımıza yakın güvenli bölgelerde yaşamaları için işbirliği yapılması yeralmaktadır.
Sığınmacı Mali İmkanı
AB tarafından ülkemizdeki geçici koruma altında bulunan Suriyelilerin ihtiyaçlarının karşılanmasına yönelik olarak taahhüt edilen 3+3 milyar Avro’nun Sığınmacı Mali İmkanı mekanizması aracılığıyla ülkemize aktarılması süreci, AFAD koordinasyonunda ilgili kurumlarımızla proje temelinde yürütülmektedir.
Bakanlar Düzeyinde Siyasi Diyalog Toplantıları
Sayın Dışişleri Bakanımız ve Sayın AB Bakanımızla birlikte AB tarafından AB Dış İlişkiler ve Güvenlik Politikası Yüksek Temsilcisi ile Komşuluk Politikası ve Genişleme Müzakerelerinden sorumlu Komiserin katılımıyla dörtlü formatta Bakanlar düzeyinde Siyasi Diyalog Toplantıları yapılmaktadır. 29 Kasım 2015 tarihli Türkiye-AB Zirvesi’nde sözkonusu toplantıların sık ve düzenli bir şekilde yapılması konusunda karar alınmıştır. Toplantıların yılda iki defa yapılması kararlaştırılan Türkiye-AB Zirvelerine hazırlık mahiyetinde gerçekleştirilmesi öngörülmektedir.
Ortaklık Konseyi
Türkiye-AB Ortaklık Konseyi, 1 Aralık 1964 tarihinde yürürlüğe giren Ankara Anlaşması gereğince kurulmuş ve ilk toplantısı 1 Aralık 1964 tarihinde gerçekleştirilmiştir. Ortaklık Konseyi Bakanlar düzeyinde toplanmakta, Türkiye ve AB tarafı eşit olarak temsil edilmektedir.
Türkiye-AB Yüksek Düzeyli Enerji Diyaloğu Toplantısı
Ülkemiz ile AB arasında Yüksek Düzeyli Enerji Diyaloğu tesis edilmiş olup, ilk toplantı, dönemin Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanı Sayın Taner Yıldız ve AB Komisyonu Enerji Birliği’nden Sorumlu Başkan Yardımcısı Maroş Şefçoviç başkanlığında 15 Mart 2015 tarihinde Ankara’da düzenlenmiştir. 29 Kasım Türkiye-AB Zirvesi’nde alınan karar doğrultusunda, Türkiye-AB Yüksek Düzeyli Enerji Diyaloğu İkinci Toplantısı’nın 28 Ocak 2016 tarihinde İstanbul’da yapılmıştır. Toplantıda enerji güvenliği ve kaynak çeşitliliğinin artırılması, doğal gaz, nükleer enerji, enerji verimliliği ve yenilenebilir enerji konularında görüş alışverişinde bulunulmuştur.
Yüksek Düzeyli Ekonomik Diyalog Toplantısı
29 Kasım 2015 tarihli Türkiye-AB Zirvesi sonuçları bağlamında, ikili ilişkilerimizin ekonomik alanda daha geliştirilmesi ve canlandırılması hedefi doğrultusunda, Türkiye-AB Üst Düzey Ekonomik Diyalog Mekanizması ihdas edilmesi kararlaştırılmıştır. Bu çerçevede, I. Türkiye-AB Üst Düzey Ekonomik Diyalog Toplantısı 24-26 Nisan 2016 tarihlerinde İstanbul ve Ankara’da düzenlenmiştir. İlk kez düzenlenen Toplantıda, Sayın Başbakan Yardımcımızın başkanlığında ilgili Bakanlarımız ile ekonomik konularla ilgili AB Komiserleri biraraya gelmiş, Türkiye-AB ilişkilerinin ekonomik boyutuna ilişkin kapsamlı görüş alışverişinde bulunulmuştur.