Işıl Cemali

I- SECI’nin Tarihçesi

SECI, 1990’lı yılların ortalarından beri Güneydoğu Avrupa olarak adlandırılmaya başlanılan ve  Balkanlar ile Slovenya’yı içine alan bölgedeki ülkeler arasında işbirliğini ve istikrarı arttırmak amacıyla, Amerika Birleşik Devletleri’nin girişimi ile kurulan bölgesel bir örgüttür.Arnavutluk, Bosna-Hersek, Bulgaristan, Hırvatistan, Macaristan, Makedonya, Moldova, Romanya, Sırbistan-Karadağ, Slovenya, Türkiye ve Yunanistan SECI üyesi ülkelerdir. ABD, Avusturya, Çek Cumhuriyeti, Fransa, İtalya, İsviçre ve Rusya Federasyonu  ile Avrupa Birliği ve Dünya Bankası da SECI'ye destek veren ülke ve uluslararası örgütlerdir.

SECI’nin kuruluşunun arkasında yatan temel anlayış, Yugoslavya’nın dağılması ile bölgede yaşanan olayların açtığı yaraları saracak ekonomik yeniden yapılanma çabalarına ivme kazandırmak ve bunlara özel sektörün de yardımıyla yenilerini eklemektir. Diğer bir ifadeyle SECI, Güneydoğu Avrupa ülkeleri arasında bölgesel işbirliği ve istikrarı teşvik ederek, bölge ülkelerinin Avrupa Birliği’ne entegrasyonunu kolaylaştırmak amacıyla kurulmuştur.

SECI, 5-6 Kasım 1996 tarihlerinde Cenevre’de yapılan bir toplantı ile AB-ABD  Ortak Anlayış Noktalarını (Points of Common EU-US Understanding)  temel alarak kurulmuştur. 6 Kasım 1996’da imzalanan “Amaçlar Bildirgesi”nde, SECI’nin bölgesel ekonomik sorunlar ile çevre sorunlarının tartışılabileceği ve bu sorunlara karşı ortak tutum izlenebileceği bir forum olacağı  dile getirilmiştir. Aynı belgede ayrıca, SECI’nin bölgede var olan diğer proje ve önerilere müdahale etmeyeceği, tersine AB’nin öncülüğündeki girişimler, Karadeniz Ekonomik İşbirliği (KEİ) ve Merkezi Avrupa Girişimi gibi bölgesel işbirliğini hedefleyen diğer oluşumlarla iletişim halinde olacağı belirtilmektedir.

SECI, yukarıda sözü edilen hedeflerine ulaşmaya çalışırken, özel sektörün girişimlerine öncelik veren ve projeleri uygulamaktan çok ilgili ülke ile bunları gerçekleştirecek teknik kurumlar arasında katalizör görevi üstlenmek amacında olan bir girişimdir. Bu nedenle SECI, bölgedeki ekonomik ve çevre konularındaki işbirliğini özel sektörün katkıları ile geliştirerek bölge istikrarına katkıda bulunmak, bölgedeki diğer girişimlerin tekrarı olmamak; hatta gerekirse onların faaliyetlerini tamamlamak olarak özetlenebilecek amaçlarını bilgi alışverişini artırmak, çok sayıda ülkenin katıldığı projeler planlamak ve özel sermayeyi  projelerin finansmanına dahil etmek gibi yöntemlerle gerçekleştirmek hedefi ile kurulmuştur.

II- SECI’nin Organları ve İşleyişi

SECI, kuruluşuna sahne olan Cenevre toplantısının hemen ardından 19 Aralık 1996 tarihinde Avusturya Eski-Şansölye Yardımcısı Dr. Erhard Busek’i Koordinatör olarak atamıştır. SECI Koordinatörü’nün temel görevleri, üye ülkeler arasında koordinasyonu sağlamak, SECI’nin karar verici organı olan Gündem Komitesi’ne (Agenda Committee) başkanlık etmek, burada alınan kararların uygulanmasını sağlamak, ABD ve AB gibi aktörleri projelere katılmaya davet etmek, özel sektörün projelere katkıda bulunmasını sağlamak, SECI’nin bel kemiği olan proje gruplarının oluşumunu kolaylaştırmak ve SECI’ye teknik destek sağlayan BM Avrupa Ekonomik Komisyonu’nun önerilerini Gündem Komitesi’ne iletmektir.

Her üye ülkenin atadığı Ulusal Koordinatörlerden oluşan Gündem Komitesi, ulaştırma ve altyapı projeleri, sınır geçişlerinin kolaylaştırılması, enerji, su gibi konularda 6 proje grubu oluşturulmasını benimsemiştir. Gündem Komitesi, bu proje grupları ile bölgesel yetkilileri, uluslararası finans kuruluşlarını ve konuya ilgisi olan diğer ülke hükümetlerini buluşturmaktadır. Bu katılımcılar, Gündem Komitesi'nin çalışmaları aracılığıyla, bir veya iki ülkenin ilgi alanına giren, tutarlı, fakat başka ekonomik forum veya girişimlerde yürütülen  çalışmalarla aynı olmayan projeleri tespit ederek bu projeler arasında bir öncelik listesi belirlemektedir. Görüldüğü üzere, SECI Gündem Komitesi’nin esas amacı, özel sektörü, bölgeye ilgi duyan ülke ya da uluslararası kuruluşları  bir araya getirmektir.

Gündem Komitesi faaliyete geçtiği ilk yıllarda Birleşmiş Milletlerin Cenevre’deki Avrupa Ekonomi Komisyonu Binasında toplanmıştır. Ancak toplantılar son yıllarda üye ülkelerin birbirlerini daha iyi tanıması için üye ülke başkentlerinde gerçekleştirilmektedir. 

SECI’nin ikinci ana organı olan İş Danışma Konseyi’nin (BAC) temel görevi ise, bölgeye yabancı yatırımcıların çekilmesi yönünde faaliyet göstermek ve Gündem Komitesi’ne danışmanlık yapmaktır.Konsey ilk toplantısını 26 Haziran 1997 tarihinde Selanik'te yapmıştır.İş Danışma Konseyi'nin üyeleri, hem kendi ülkelerinin ekonomilerinde, sosyal ve kültürel alanlarında hem de Güneydoğu Avrupa'nın iş çevresinde söz sahibi olan kişilerdir. 2002 yılında, SECI ve İstikrar Paktı Danışma Konseyleri birleştirilerek, Güneydoğu  Avrupa İş Danışma Konseyi (BAC-SEE) adı altında altında toplanmıştır. BAC-SEE’ye dört kişiden oluşan yeni bir yönetim kurulu seçilmiş; Rahmi M. Koç BAC-SEE’nin başkanlığına, Pierre Daures (Fransa) Başkan Yardımcılığına;, Nikos Eftymiadis (Yunanistan) ve Manfred Nussbaumer (Almanya)   ise Yönetim Kurulu üyeliklerine getirilmiştir.

Genel bir ifade ile BAC-SEE’nin temel fonksiyonu, Güneydoğu Avrupa’ya yatırımı teşvik etmek ve özellikle KOBİ’ler üzerinde yoğunlaşarak Güneydoğu Avrupa’da ticareti artırmak; İstikrar Paktı’na, Avrupa Birliği Komisyonu’na, uluslararası finans kuruluşlarına ve yardım sağlayan ülkelerin hükümetlerine, Güneydoğu Avrupa’daki iş meseleleri ile ilgili danışmanlıkta bulunmak ve gerektiğinde onların müdahale etmelerini istemektir.

SECI’nin üçüncü organı SECI PRO Komiteleridir. Ticareti Kolaylaştırma Proje Grubu’nun ticaretin kolaylaştırılmasına ilişkin Mutabakat Zaptı’nı (Memorandum of Understanding) hazırlaması ve ulusal komitelerinin kurulmasını önermesi ile uluslararası ticaret prosedürlerini basitleştirmek ve yaygınlaştırmak üzere irtibat noktası olarak çalışan ve ‘PRO’  Komiteler olarak adlandırılan  bu komiteler kurulmuştur. Her üye ülkede bir PRO Komite bulunmaktadır (TURKPRO gibi).  1998 yılında kurulan TURKPRO, ulaştırma ve ticaretin önündeki engellerin kaldırılması için resmi, yarı-resmi kurumlar ile özel sektör arasında  koordinasyon görevi üstlenmektedir.

SECI’nin diğer önemli bir organı da, İş Geliştirme Merkezleridir (BSO). İş Geliştirme Merkezleri, İş Danışma Konseyi’nin kararlarını zamanında takip etmek, iş fırsatlarını değerlendirmek, potansiyel yatırımcılara danışmanlık yapmak, kurumsal reformlarla ilgili önerilerde bulunmak gibi amaçlarla, İstanbul, Selanik, Udine (İtalya), Viyana, Szeged’de (Macaristan) olmak üzere 5 ülkede kurulmuştur.

SECI’nin yukarıda sayılan ve daha çok ekonomik nitelikli organlarının yanı sıra, bölge ülkelerinin ortak sorunlarından olan Sınıraşan Suç konusunda işbirliğini geliştirmek amacıyla Sınıraşan Suçla Mücadele Merkezi  kurulmuştur.

SECI’nin yukarıda özetlenen organlarının çalışma metodu, üye ülkelerin,  BM Avrupa Ekonomik Komisyonu’nun veya ilgili SECI üyesi ülkenin izni ile projesinin kabulünü isteyen bir tarafın, Gündem Komitesi’ne proje önerisinde bulunmasına dayanır. Bundan sonraki aşama ise, desteklenecek projelerin belirlenmesi ile İş Danışma Konseyi, SECI Merkezleri ve İş Destekleme Ofisleri ile koordinasyon halinde projelere finansman bulunmasıdır.

III- SECI Projeleri
 
SECI çatısı altında görüşmeler  yapan ve bir anlamda yakınlaşan SECI ülkeleri arasında  çeşitli konularda daha yakın işbirliği alanları ortaya çıkmıştır. Bu çerçevede, İstanbul ve Atina borsaları arasında işbirliği yapılması konusunda 2001 yılında imzalanan Türk-Yunan Sermaye Kurulları ikili Mutabakat Zaptı imzalanmıştır.

Benzer şekilde, SECI katılımcı ülkeleri Ulaştırma Bakanları tarafından 1999’da  “SECI Bölgesindeki Eşyanın  Uluslararası  Karayoluyla Kolaylaştırılması konusunda Mutabakat  Muhtırası” imzalanmıştır.[iv] Ülkemiz anılan Mutabakat Muhtırası çerçevesinde oluşturulan SECI Bölgesel Kara Ulaştırması Komitesi (RRTC)  toplantılarına aktif olarak katılmakta ve 12-13 Ekim 2001 tarihlerinde Antalya’da ve 19-10 Mart 2003  tarihlerinde İstanbul’da gerçekleştirilen bölgesel Kara Ulaştırması Komitesi (RRTC) Beşinci ve Altıncı Toplantıları başta olmak üzere pek çok toplantıya ev sahipliği yapmaktadır.

SECI çerçevesinde gelişen diğer bir proje de TTFSE (Transport and Trade Facilities in Southeast   Europe)  ve Bölgesel Yönlendirme Komitesidir (RSC). Arnavutluk, Bosna-Hersek, Bulgaristan, Hırvatistan, Romanya ve Macaristan’ın katıldığı ve Dünya Bankası tarafından desteklenen TTFSE  projesi ile ilgili gelişmeleri izlemek için RSC toplantılarına Türkiye gözlemci statüsünde katılmaktadır. 

Gündemde olan dördüncü proje ise, Kapıkule Gümrük kapısı ile Kapiten Andrevo Gümrük Kapısı (Bulgaristan) arasında TIR geçişleri başta olmak üzere taşıt trafiğini hızlandırmaya yönelik bir girişim olan Kapukule-Kapiten Andrevo projesidir. 

IV-  SECI ve Türkiye

Türkiye, Balkanların güvenlik ve istikrarına her zaman büyük önem atfetmiştir. Güvenlik ve istikrarın ekonomik işbirliği, ticaret ve yatırım ile doğrudan ilişkili olduğu tezinden yola çıkarak Türkiye’nin, bölgenin refahını artırarak ekonomik açıdan kalkınmasını sağlayacak girişimleri desteklemesi ve bunların içinde aktif olarak yer alması sözkonusudur. Bu bağlamda SECI, gerek Türk özel sektörüne yeni imkanlar yaratarak bölge ülkeleri ile ekonomik işbirliğimizi geliştirmesi, gerek Avrupa ülkelerine yönelik ihracatımızda önemli bir yere sahip olan karayolu mal taşımacılığı hakkındaki  projeleri ile Türkiye’nin bölgedeki ekonomik çıkarlarını savunabileceği bir platformdur.

SECI’nin ülkemiz ve Güneydoğu Avrupa açısından önemi hakkında yukarıda sözü edilen tüm olumlu taraflarının yanı sıra, bazıları SECI’ye mahsus bazıları ise tüm bölgesel girişimlerde rastlanan problemleri de bulunmaktadır. Öncelikle, 20’den fazla bölgesel girişimin bulunduğu Güneydoğu Avrupa’da bu girişimlerin birbirlerini tekrar etme riski vardır. İkinci olarak da Avrupa Birliği’ne tam üye olma idealini taşıyan bu ülkelerinin bölgesel girişimler ve projeler yerine AB destekli projelere daha sıcak bakmaları olasılığıdır.

Yukarıda sayılan bu noktaların dışında, SECI’nin bir Avrupa Birliği girişimi olan Güneydoğu Avrupa İstikrar Paktı ile pek çok konuda ortak noktalar ve çalışma alanları içermesi SECI’ye mahsus bir olumsuzluk olarak nitelendirilebilir. Ancak, iki girişimin birbirini tekrar etmesini önlemek için, İstikrar Paktı ve SECI fonksiyonel bir şekilde birleşmektedirler.

10 Aralık  2001’de AB Genel İşler Konseyi, halihazırda SECI Koordinatörü olan Dr. Erhard Busek’i İstikrar Paktı (İP) Özel Koordinatörlüğüne atamıştır. Böylelikle, Busek, SECI ve İP girişimlerinin koordinatörlüğünü birlikte sürdüreceğini açıklamıştır. Buna ek olarak, SECI ve İstikrar Paktı Danışma Konseyleri 2002 yılında, birleştirilerek, Güneydoğu  Avrupa İş Danışma Konseyi (BAC-SEE) olarak tek çatı altında toplanmış; daha sonra da, SECI ve İstikrar Paktı’nda ayrı ayrı görev yapan ülke komitelerinin birleştirilmesi kararı alınmıştır.

Aynı şekilde, Bükreş’teki Sınıraşan Suçla Mücadele Merkezi‘nin, İstikrar Paktı’nın kurulma aşamasında olan Suçla Mücadele Merkezi ile birleşme ihtimali yüksek görünmektedir.

Sonuç olarak SECI, hem Türkiye hem de bölge ülkeleri için başta ticari ve ekonomik konular olmak üzere bölgenin sorunlarını ilgilendiren pek çok sorunun tartışıldığı bir platform olma işlevini yerine getirmektedir. Hükümet-dışı örgütlerin, çok-uluslu şirketlerin, yabancı yatırımın ve özel sektörün daha önce hiç olmadığı kadar belirleyici olduğu günümüz ekonomik koşullarında SECI, özel sektör ile hükümetleri bir araya getirme misyonunu da üstlenmiş görünmektedir. SECI’nin Amaçlar Bildirgesi’nde de ifade edilmiş olan, diğer bölgesel girişimleri tekrar etmeme kaygısı, SECI’yi İstikrar Paktı ile ortak organlarda faaliyet göstermeye itmektedir. Bu durumun İstikrar  Paktı’nın da üyesi olan Türkiye açısından herhangi bir sakıncasının olacağı düşünülemez.

NOTLAR:

[i] 18. Gündem Komitesi Toplantısı 23 Mart 2001’de Belgrad’ta, 19. Gündem Komitesi Toplantısı 19 Eylül 2001’de Bükreş’te, 1, 22. Gündem Komitesi 5 Mart 2002 tarihinde Prag’da, 23. Gündem Komitesi Toplantısı 20 Haziran 2002’de Sofya’da, 24. Gündem Komitesi Toplantısı 17 Aralık 2002’de Selanik’te, 25. Gündem Komitesi Toplantısı 30 Eylül 2003 tarihinde Bratislava’da yapılmıştır.

[ii] Procedure ve promoting kelimelerinden esinlenerek bu isim kullanılmaktadır.

[iii] Bkz. www.seciturk.org.tr

[iv] Sözkonusu Mutabakat Muhtırasının onay işlemleri ülkemiz tarafından tamamlanarak, 9 Kasım 1999 tarihli Resmi Gazete’de yayınlanmıştır.