Karadeniz Ekonomik İş Birliği Örgütü (KEİ)

Üye Ülkeler

Kurucu Üyeler: Türkiye, Azerbaycan, Ermenistan, Gürcistan, Moldova, Rusya Federasyonu, Ukrayna, Bulgaristan, Romanya

Diğer Üyeler: Arnavutluk, Sırbistan, Yunanistan

Dönem Başkanı: 2020 yılının ilk yarısında KEİ Dönem Başkanlığı Romanya tarafından deruhte edilmektedir.

Örgütün Tarihi

Karadeniz Ekonomik İş Birliği Örgütü’nün (KEİ) kuruluş düşüncesinin temelinde 1980’lerde eski Sovyetler Birliği’nin gıda ve tüketim mallarına ve ülkemizin de enerjiye olan ihtiyacının karşılanması çerçevesinde bir iş birliği kurulması fikri yer almaktadır. Bu fikir, Romanya ve Bulgaristan’ın da katılması ile bölgesel bir iş birliği zemininde olgunlaşmaya başlamıştır. Başlangıçta, amaç olarak bir serbest ticaret bölgesi oluşturma fikri ön plana çıksa da, daha sonra hedefin ekonomik iş birliği çerçevesinde değerlendirilmesi kararlaştırılmıştır.

İşbirliğine ilişkin ilk somut toplantı Türkiye’nin evsahipliğinde 19 Aralık 1990’da Ankara’da yapılmıştır. Toplantıda, Azerbaycan, Gürcistan, Moldova ve Ermenistan temsilcilerinin de dâhil olduğu eski Sovyetler Birliği heyeti ile Romanya ve Bulgaristan temsilcileri yer almışlardır. Toplantı sonucunda işbirliğinin temel prensipleri üzerinde uzlaşıya varılmış olup, "Karadeniz Ekonomik İş Birliği"nin kurulması hususunda anlaşma sağlandığı resmen açıklanmıştır. Daha sonra 12-13 Mart 1991 tarihlerinde Bükreş'te, 23-24 Nisan 1991 tarihlerinde Sofya'da uzman düzeyinde toplantılar gerçekleştirilmiş, KEİ'nin amaçları ve prensipleri üzerinde görüş birliğine varılmıştır. 3 Şubat 1992 tarihinde Türkiye’nin ev sahipliğinde gerçekleştirilen toplantıda, Türkiye, Rusya Federasyonu, Romanya, Azerbaycan, Ermenistan, Gürcistan, Moldova, Ukrayna ve Bulgaristan KEİ ile ilgili temel belgeyi parafe etmişlerdir. Anılan belge, 25 Haziran 1992 tarihinde İstanbul'da düzenlenen ve yukarıda geçen dokuz üye ülkenin yanı sıra, Yunanistan ile Arnavutluk'un da kurucu üye olarak katıldığı Zirve toplantısında on bir ülkenin devlet veya hükümet başkanları tarafından imzalanarak, “İstanbul Zirvesi Bildirisi” adı altında resmen işlerlik kazanmıştır.

Yalta’da 5 Haziran 1998 tarihinde Devlet veya Hükümet Başkanları tarafından imzalanan KEİ Şartı'nın 1 Mayıs 1999 tarihi itibarıyla yürürlüğe girmesiyle KEİ bölgesel bir ekonomik iş birliği örgütüne dönüşmüştür. 2004 yılında Sırbistan’ın da katılmasından bu yana örgütün 12 üyesi bulunmaktadır. Kuzey Makedonya’nın KEİ üyeliği başvurusu Haziran 2019’da onaylanmış olup, iç hukuk onay işlemlerinin tamamlanmasının akabinde Kuzey Makedonya KEİ’nin 13. Üyesi olacaktır.

Türkiye’nin Örgüt’le İlişkileri

Dış politikamızın öncelikli sahalarından olan Kafkasya ve Balkanlar arasında bir köprü niteliği taşıyan Karadeniz Bölgesi tarihten günümüze kadar çevre ülkeler için devamlı olarak yüksek önemi haiz olmuştur. Parçası olduğumuz Karadeniz Bölgesi’ne duyulan uluslararası ilgi günümüzde de sürekli artmaktadır.

Ülkemiz, bölgede iş birliği olanaklarının değerlendirildiği bölgenin en kapsayıcı ve tam teşekküllü ekonomik kuruluşu olan KEİ’nin kuruluşunda aktif rol almış olup, o zamandan beri faaliyetlerine aktif katılım sağlamakta ve Sekretarya’sına ev sahipliği yapmaktadır. Ayrıca, uluslararası toplumun Karadeniz’e artan ilgisinden istifadeyle, KEİ çerçevesinde somut iş birliği projelerinin hayata geçirilmesi için çalışmakta ve Örgüt’ün etkinliğinin arttırılması için yoğun çaba sarfetmektedir.

Bölgede ekonomik işbirliğini tesis etme amacı güden KEİ'nin temel özelliklerinden birisi, işbirliğine ve dış dünyaya açık yapısıdır. Avusturya, Macaristan, Hırvatistan, Çek Cumhuriyeti, Mısır, Fransa, Almanya, Belarus, İsrail, İtalya, Polonya, Slovakya, Tunus, ABD, AB Komisyonu, Karadeniz Komisyonu, Uluslararası Karadeniz Kulübü ve Enerji Şartı Sekretaryası, KEİ toplantılarına gözlemci olarak katılmaktadırlar. İran, Karadağ, Japonya, Kore ve Slovenya ise Sektörel Diyalog Ortağı Statüsünde toplantılara iştirak etmektedirler.

Örgütte, Genel Sekreter Birinci Yardımcılığı görevi daimi olarak Türkiye’ye tahsis edilmiş olup, Ocak 2020 itibarıyla bu görevi Büyükelçi Ebru Barutçu Gökdenizler deruhte etmektedir.

KEİ’nin tek karar organı, yılda iki defa toplanan ve oydaşma ile karar alan Dışişleri Bakanları Konseyidir. Üye ülkelerin Dışişleri Bakanlarını temsil eden ve onlar adına hareket eden Yüksek Düzeyli Memurlar Komitesinin ise temel görevi, Konseyin aldığı karar ve tavsiyelerin uygulanmasını sağlamak ve Konseye tavsiyelerde bulunmaktır.

KEİ bünyesinde, ticaret ve ekonomi, ulaştırma, enerji, haberleşme, bilim ve teknoloji başta olmak üzere çeşitli konularla ilgili 18 adet çalışma grubu yardımcı organlar olarak faaliyet göstermektedir. Dışişleri Bakanları Konseyi’nin kararı ile kurulan ve KEİ çerçevesinde gelişen işbirliğinin temelini oluşturan Çalışma Grupları, Konseye faaliyetleri hakkında raporlar sunmakta ve tavsiyelerde bulunabilmektedirler. Bir projenin, anlaşmanın veya herhangi bir iş birliği girişiminin ilk etapta tartışıldığı organ olan Çalışma Grupları uzmanlar düzeyinde toplanmaktadır.

KEİ’nin, Karadeniz Ekonomik İş Birliği Parlamenter Asamblesi (KEİPA), KEİ İş Konseyi, Karadeniz Ticaret ve Kalkınma Bankası ve Karadeniz Etütleri Uluslararası Merkezi olmak üzere dört bağlı kuruluşu bulunmaktadır. Sözkonusu kuruluşların yönetimlerinde ülkemizin temsilcileri de yer almaktadır.