Ülkemizin Latin Amerika ve Karayipler (LAK) bölgesiyle ilişkileri 19.
yüzyılın ikinci yarısına dayanmaktadır. 1860 yılından Birinci Dünya
Savaşı’nın sonuna kadar Osmanlı İmparatorluğu’ndan Latin Amerika’ya çeşitli
göç dalgaları gerçekleşmiştir. Çoğunluğu Arap olan bu göçmenler,
taşıdıkları Osmanlı pasaportlarından dolayı bölgede “Los Turcos” (Türkler)
olarak anılmışlardır. Osmanlı İmparatorluğu ile bazı Latin Amerika ülkeleri
arasında diplomatik ve konsolosluk ilişkileri de aynı dönemde başlamıştır.
Türkiye Cumhuriyeti’ni bölge ülkelerinden ilk tanıyan 1926 yılında Şili
olmuştur. 1940’lı yıllardan itibaren bölgede mukim Büyükelçiliklerimiz
açılmaya başlamıştır. 1990’lı yıllara kadar ülkemizin bölgeyle ilişkileri
dostane ancak durgun olarak seyretmiş, ilişkilerdeki durgunluk coğrafi
uzaklık ile farklı dış politika önceliklerinden kaynaklanmıştır.
Merhum Cumhurbaşkanı Sayın Süleyman Demirel’in 1995 yılında Arjantin,
Brezilya ve Şili’yi kapsayan resmi ziyareti, tarihte bir Türk
Cumhurbaşkanı’nın gerçekleştirdiği ilk Latin Amerika ziyareti olması
açısından bir dönüm noktası olmuştur. Cumhurbaşkanı Sayın Recep Tayyip
Erdoğan’ın Şubat 2015’te Meksika, Kolombiya ve Küba’yı kapsayan bölge turu,
20 yıl aradan sonra Cumhurbaşkanı düzeyinde yapılan ikinci ziyarettir.
Sayın Cumhurbaşkanımız 31 Ocak-4 Şubat 2016 tarihlerinde Şili, Peru ve
Ekvator’u içeren ikinci bir bölge turu daha yapmıştır.
Latin Amerika ve Karayipler’e Açılımımız
Türkiye, çok yönlü dış politikası çerçevesinde LAK bölgesiyle ilişkilerini
geliştirmek amacıyla özellikle son 20 yıldır bölge ülkelerine yönelik
olarak daha aktif bir politika izlemektedir. 1998 yılında bölgedeki
Büyükelçilerimizin, bölge ülkelerinin Türkiye’deki Fahri Konsoloslarının ve
Türk özel ve kamu sektörü temsilcilerinin katılımıyla Bakanlığımızda
düzenlenen bir dizi toplantı sonucunda “Latin Amerika ve Karayipler Eylem
Planı” hazırlanarak uygulamaya konmuştur. Eylem Planı 2006 yılında
güncellenmiş ve aynı yıl ülkemizde Latin Amerika ve Karayipler Yılı ilan
edilmiştir. Sözkonusu plan bölgeye açılımımızın yol haritasını
oluşturmaktadır.
Siyasi ilişkiler
Latin Amerika ve Karayipler açılım politikamız kapsamında bölge ülkeleriyle
üst düzey ziyaretler ve toplantılar düzenlenerek siyasi ilişkilerimizin
gelişmesine, ticari, ekonomik, askeri, kültürel ve teknik işbirliği
anlaşmaları imzalanmasına, ticaretin teşvikine, diplomatik temsilin ve
kültürel etkileşimin arttırılmasına öncelik verilmektedir.
Sayın Cumhurbaşkanımızın Şubat 2015’te Meksika, Kolombiya ve Küba’yı
kapsayan bölge turu, 20 yıl aradan sonra bu seviyede yapılan ikinci ziyaret
olmuştur. Sayın Cumhurbaşkanımız 31 Ocak-4 Şubat 2016 tarihlerinde Şili,
Peru ve Ekvator’u içeren ikinci bir bölge turu daha yapmıştır. Sayın
Bakanımız 2017 yılının ilk aylarında Arjantin, Paraguay, Dominik
Cumhuriyeti ve Meksika’yı ziyaret etmiştir.
2011 yılında Brezilya eski Devlet Başkanı Dilma Rousseff ve Arjantin eski
Devlet Başkanı Cristina Fernandez de Kirchner; 2012 yılında Şili eski
Devlet Başkanı Sebastian Pinera, Ekvator eski Devlet Başkanı Rafael Correa
ve Kolombiya Devlet Başkanı Juan Manuel Santos; 2013 yılında Meksika Devlet
Başkanı Enrique Pena Nieto; 2015 yılında G20 Liderler Zirvesi vesilesiyle
Meksika Devlet Başkanı Enrique Peña Nieto ve Brezilya eski Devlet Başkanı
Dilma Rousseff; 2016 ve 2017 yıllarında Venezuela Devlet Başkanı Nicolas
Maduro ülkemizi ziyaret etmişlerdir.
Meksika ve Brezilya ile ilişkilerimiz stratejik ortaklık seviyesine
çıkarılmış, ilişkilerimizin her alanda geliştirilmesi amacıyla 2006 yılında
Brezilya ile Yüksek Düzeyli İşbirliği Komisyonu, 2013 yılında da Meksika
ile İki Uluslu Üst Düzey Komisyon kurulmuştur. Bölgenin öndegelen
ülkeleriyle ilişkilerimizin hukuki altyapısı büyük ölçüde tamamlanmıştır.
17 ülkeyle siyasi istişare mekanizması kurulmuştur. Bunlar, Arjantin,
Bolivya, Brezilya, Dominik Cumhuriyeti, Ekvator, El Salvador, Guatemala,
Guyana, Kolombiya, Kosta Rika, Küba, Meksika, Paraguay, Peru, Şili, Uruguay
ve Venezuela’dır.
Ekonomik ilişkiler
LAK bölgesi, 629 milyon nüfusu, 5,3 trilyon ABD Doları seviyesindeki gayri
safi yurtiçi hasılası, Brezilya ve Meksika gibi yükselen ekonomileri, sahip
olduğu zengin doğal kaynakları ve büyüyen orta sınıfı ile önemli fırsatlar
sunmaktadır. Küresel ekonomik veriler, LAK bölgesinin 2014-2016 yıllarında
yaşadığı ekonomik daralma, yüksek enflasyon ve işsizlik gibi sıkıntıları
geride bırakarak 2017 yılında toparlanma dönemine girdiğini ve 2018-2021
yılları arasında büyüyeceğini göstermektedir. 2006 yılında LAK bölgesi ile
ticaret hacmimiz 3,4 milyar ABD Doları iken 2016 yılında iki kattan fazla
artarak 7 milyar ABD Doları düzeyinde gerçekleşmiştir.
İşadamlarımızın bölgedeki fırsatlarla ilgili güvenilir ve düzenli bilgi
temin edebilmesi amacıyla bölgedeki Ticaret Müşavirliklerimizin sayısı
arttırılmaktadır. Arjantin, Ekvator, Kolombiya, Küba, Meksika, Peru, Şili
ve Venezuela’da Ticaret Müşavirliğimiz, Brezilya’da ise Ticaret
Ataşeliğimiz bulunmaktadır.
Bölge ülkeleriyle ekonomik ve ticari ilişkilerin geliştirilmesi amacıyla
öncelikle ticari ve ekonomik içerikli anlaşmaların tamamlanması
hedeflenmiştir. Bu bağlamda 18 ülkeyle (Arjantin, Bolivya, Brezilya,
Dominik Cumhuriyeti, Ekvator, Guatemala, Guyana, Honduras, Jamaika,
Kolombiya, Küba, Meksika, Nikaragua, Paraguay, Peru, Şili, Uruguay,
Venezuela) imzalanan Ticari ve Ekonomik İşbirliği Anlaşmaları çerçevesinde
Karma Ekonomik Komisyon için gerekli hukuki altyapı oluşturulmuştur.
Şili ile Serbest Ticaret Anlaşmamız (STA) 2011 yılında yürürlüğe girmiştir.
Halen Ekvator, Kolombiya, Meksika ve Peru ile STA müzakerelerimiz devam
etmektedir. Bu bağlamda bölge ülkelerinin yanısıra Karayip Topluluğu
(CARICOM), Güney Ortak Pazarı (MERCOSUR) ve Pasifik İttifakı gibi ekonomik
bütünleşmeyi ve ortak pazar kurmayı hedefleyen bölgesel örgütlerle de STA
imzalanması amaçlanmaktadır.
THY, Sao Paulo ve Buenos Aires’e başlatılmış olan uçuşlara ek olarak 2016
yılında Bogota, Panama, Havana ve Karakas’ı da varış noktaları arasına
eklemiştir. THY, bölgedeki diğer önemli merkezlere de doğrudan uçuş
düzenleyerek veya bölgesel havayolu şirketleriyle kod paylaşımı anlaşmaları
aracılığıyla ağını daha da geliştirmeyi hedeflemektedir. THY uçuşları
ekonomi, ticaret, turizm ve kültür gibi birçok alanda bölgeyle
ilişkilerimize önemli katkıda bulunmaktadır.
Bölgeye Yönelik Kalkınma Yardımlarımız:
TİKA aracılığıyla yürütülen kalkınma işbirliği ve insani yardımlarla bölge
ülkeleriyle dayanışma sağlanarak ülkemizin görünürlüğünün arttırılması
amaçlanmaktadır. TİKA 2015 yılında bölgedeki ilk koordinasyon ofisini
Meksika’da, ikincisini 2016 yılında Bogota’da açmış, 2012-2017 yılları
arasında Eğitim, Sağlık, Su ve Hıfzıssıhha, Acil ve İnsani Yardımlar, İdari
Birimlerin Geliştirilmesi, Sosyal İhtiyaçların Karşılanması, Kültürel
Hayata Katkı, Ulaştırma ile Tarım ve Hayvancılık sektörlerinde 11 milyon
ABD Doları civarında 127 proje ve faaliyet gerçekleştirmiştir.
Ülkemiz, TİKA projelerinin yanısıra LAK bölgesinin barış, istikrar ve
refahına da katkılarda bulunmaktadır. Kolombiya Hükümeti ile Kolombiya
Devrimci Silahlı Güçleri (FARC) arasındaki barış sürecine, Belize ile
Guatemala arasındaki sınır sorununa maddi ve teknik destek verilmekte ve
Bogota’daki Barış Süreci Misyonuna personel katkısı sağlanmaktadır. Emniyet
mensuplarımız, 2004 yılından bu yana Haiti’de düzen ve istikrarın
sağlanması için kurulan BM Haiti İstikrar Misyonu (MINUSTAH) ile 15 Ekim
2017 itibarıyla MINUSTAH’ın yerini alan BM Haiti Adalet Destek Misyonu’nda
(MINUJUSTH) görev yapmaktadırlar.
Kültürel ve Akademik İşbirliği:
Kültürel diplomasimiz bağlamında Brezilya, Meksika ve Venezuela’da Yunus
Emre Türk Kültür Merkezleri açılması için çalışmalar devam etmektedir.
Ankara Üniversitesi ile Havana Üniversitesi arasındaki işbirliği
çerçevesinde, 2013 yılında Havana Üniversitesi bünyesinde Türk Tarihi ve
Kültür Merkezi kurulmuştur. Kito'daki Ekvator Merkez Üniversitesi'nde
Türkoloji bölümü açılmasına ilişkin çalışmalar sürmektedir. Bogota'daki
Ulusal Üniversite'de Türk Tarihi ve Kültürü ile Türkçe dersleri
verilmektedir. Türkiye Bursları kapsamında bugüne kadar LAK bölge
ülkelerinden 300’den fazla öğrenci burslardan yararlandırılmıştır. Kamu
diplomasimiz ve ülkemizin tanıtımı açısından büyük önem verdiğimiz Anadolu
Ajansı’nın LAK Ofisi Ekim 2017’de Bogota’da açılmış ve İspanyolca yayın
hayatına başlamıştır.
Bölgesel Örgütlerle İlişkiler
LAK ülkeleriyle temaslarımız için önemli platformlar sunan bölgesel
örgütlerden birçoğuyla kurumsal ilişkiler kurulmuştur. Bu çerçevede
ülkemiz, 1998 yılında Amerikan Devletleri Örgütü’ne (OAS), 2000 yılında
Karayip Devletleri Birliği’ne (ACS) ve 2013 yılında Pasifik İttifakı’na
gözlemci üye olarak kabul edilmiştir. MERCOSUR ile 2010 yılında Siyasi
İstişare ve İşbirliği Mekanizması kurulmuş, bugüne kadar iki tur Siyasi
İstişare Toplantısı yapılmıştır. Doğu Karayip Devletleri Örgütü (OECS) ile
kurumsal ilişkiler kurulmasını öngören mutabakat muhtırası ise 4 Haziran
2016 tarihinde Havana’da düzenlenen ACS 7. Zirvesi marjında imzalanmıştır.
Gözlemci üyelik sistemi bulunmayan CARICOM ile ülkemiz arasında 2011
yılında İstişare ve İşbirliği Mekanizması kurulmuştur. Ülkemiz, Mart
2014’te St. Vincent ve Grenadinler’deki CARICOM Devlet ve Hükümet
Başkanları Zirvesi’ne özel konuk sıfatıyla katılmış, 2014 Temmuz ayında ise
İstanbul’da CARICOM İstişare ve İşbirliği Mekanizması Dışişleri Bakanları
1. Toplantısı düzenlenmiştir. 14 üye ülkeden 11’inin (Antigua ve Barbuda,
Bahamalar, Barbados, Belize, Guyana, Jamaika, St. Kitts ve Nevis, St.
Lucia, St. Vincent ve Grenadinler, Surinam, Trinidad ve Tobago) Bakan
düzeyinde temsil edildiği bu toplantı, Türkiye ile CARICOM arasında bugüne
kadar yapılmış en üst düzeyli etkinlik olmuştur.
Sayın Bakanımızın 2015 Şubat ayında Guatemala’ya gerçekleştirdiği ziyaret
sırasında düzenlenen Türkiye-Orta Amerika Entegrasyon Sistemi (SICA)
Dışişleri Bakanları I. Forumu sırasında imzalanan anlaşmayla ülkemiz
SICA’ya bölge-dışı gözlemci üye olarak kabul edilmiştir. Türkiye-SICA II.
Dışişleri Bakanları Forumu ülkemizin evsahipliğinde 20 Nisan 2017 tarihinde
İstanbul’da düzenlenmiştir.
Türkiye-CELAC Dörtlüsü I. Dışişleri Bakanları Toplantısı 2013 Eylül ayında
New York’ta BM 68. Genel Kurulu, II. Toplantısı 2015 Eylül ayında BM 70.
Genel Kurulu, III. Toplantısı BM 71. Genel Kurulu marjında 2016 Eylül
ayında gerçekleştirilmiştir. Türkiye-CELAC Dörtlüsü (Dominik Cumhuriyeti,
El Salvador, Ekvator ve Guyana) IV. Dışişleri Bakanları Toplantısı,
Türkiye-SICA II. Dışişleri Bakanları Forumu’nun ardından 21 Nisan 2017
tarihinde İstanbul’da düzenlenmiştir.
Sayın Cumhurbaşkanımızın son Latin Amerika ziyareti sırasında merkezi
Şili’de bulunan BM Latin Amerika ve Karayipler Ekonomik Komisyonuna (ECLAC)
yaptığımız üyelik başvurusu 2017 Ocak ayında kabul edilmiştir. Üyeliğimiz
25 Temmuz 2017’de gerçekleştirilen EKOSOK toplantısında onaylanarak
resmileşmiştir.
Açılım stratejimizin bir diğer önemli boyutunu oluşturan parlamentolar
arası ilişkilerin geliştirilmesi amacıyla, ulusal parlamentoların yanısıra
bölgedeki parlamenter örgütlerle de kurumsal ilişki kurulması hedeflenmiş,
bu çerçevede TBMM tarafından Latin Amerika Parlamentosu’na (PARLATINO)
gözlemci üyelik başvurusu yapılmıştır. Ayrıca, Orta Amerika Parlamentosu
(PARLACEN), Orta Amerika ve Karayipler Havzası Parlamento Başkanları Forumu
(FOPREL), Amerikalar Parlamenter Konfederasyonu (COPA), MERCOSUR
Parlamentosu (PARLASUR) ve Amerikalar için Parlamenterler (ParlAmerica)
gibi bölgesel parlamentolarla temaslar kurulmuştur. Bu parlamenter
kuruluşlarla ilişkilerimize kurumsal nitelik kazandırılmasına yönelik
girişimlerimiz sürdürülmektedir.