| Teşkilatın Amacı:
- Savaşları ve barışa yönelik tehditleri önlemek
- Ülkeler arasında dostane ilişkiler kurmak
- Uluslararası ekonomik ve sosyal işbirliğini sağlamak
|
 |
| Kuruluş Tarihi:
1945
|
Merkezi:
New York
(Cenevre, Viyana ve Nairobi ofisleri de bulunmaktadır)
|
Genel Sekreteri: Antonio Guterres - Portekiz |
Birleşmiş Milletler’in 193 üye ülkesi bulunmaktadır.
Türkiye’nin Üyelik Durumu:
Türkiye, BM’nin kurucu üyelerindendir.
Teşkilatın Tarihi:
İkinci Dünya Savaşı’ndan galip çıkan büyük devletlerin liderliğinde
oluşturulan bir dünya örgütü olan Birleşmiş Milletler (BM), 20. yüzyılın
ilk yarısında yaşanan savaşların ve barışa yönelik tehditlerin tekrarını
önlemek ve uluslararası barış ve güvenliği korumak amacıyla kurulmuştur.
BM’nin kurucu antlaşması niteliğindeki BM Şartı, aralarında Türkiye’nin de
bulunduğu 50 ülke tarafından 26 Haziran 1945 tarihinde San Francisco’da
imzalanmıştır. Daha sonra, Polonya’nın da Şart’ı imzalamasıyla, kurucu üye
devletlerin sayısı 51’e yükselmiştir. BM Teşkilatı, BM Şartı’nda
öngörüldüğü üzere, BM Güvenlik Konseyi’nin (BMGK) beş daimi üyesi dâhil
BM’nin üye devletlerinin çoğunluğunun Şart’ın onay işlemlerini
tamamlamalarıyla, 24 Ekim 1945 tarihinde resmen faaliyete geçmiştir. Bu
tarihten beri, 24 Ekim her yıl BM Günü olarak kutlanmaktadır.
Birleşmiş Milletler’in ana organları Genel Kurul, Güvenlik Konseyi (BMGK),
Ekonomik ve Sosyal Konsey (EKOSOK), Vesayet Konseyi, Uluslararası Adalet
Divanı ve BM Sekretaryası’dır.
Türkiye’nin Örgüt’le İlişkileri
Türkiye, kurucu üyelerinden biri olduğu Birleşmiş Milletler’e yönelik
pro-aktif bir yaklaşım benimsemekte ve BM gündeminde bulunan tüm
konulardaki çalışmalara olabildiğince aktif bir şekilde katkı sağlamaya
çalışmakta; farklı grup ve örgütlere üyeliğinden de istifadeyle, gündemdeki
konularda yapıcı ve uzlaştırıcı bir rol oynamaya gayret etmektedir.
BM bünyesindeki seçimlerde eşit ve dengeli temsil ilkesinin uygulanması
çerçevesinde coğrafi gruplar tesis edilmiş olup, buna göre i) Afrika
Ülkeleri, ii) Asya-Pasifik Ülkeleri, iii) Doğu Avrupa Ülkeleri, iv) Latin
Amerika ve Karayip Ülkeleri (GRULAC) ve v) Batı Avrupa ve Diğer Ülkeler
(WEOG) olmak üzere toplam beş coğrafi grup bulunmaktadır. Türkiye hem WEOG,
hem Asya Grubu’nun çalışmalarına katılmakla birlikte, seçimler sözkonusu
olduğunda sadece WEOG üyesi olarak addedilmektedir.
Üye devletler, BM bütçesine ekonomik gelişmişlik düzeyleriyle orantılı
zorunlu katkı sağlamaktadırlar. Ülkemizin BM zorunlu bütçesine katkı payı
2012 yılında % 0,617 iken, 2013 yılında yüzde 1 seviyesini aşarak BM
bütçesinin %1,328’ine ulaşmıştır. Böylelikle Türkiye BM’ye en fazla katkıda
bulunan ülkeler arasında 25. sıradan 16. sıraya yükselmiş; bu çerçevede
BM'nin etkin şekilde çalışması yönünde faaliyetlerde bulunan ve idari/mali
konularda görüş birliği içinde olan ülkelerin katıldığı gayrıresmi bir
oluşum niteliği taşıyan Cenevre Grubu’na da Mayıs 2014’te üye olmuştur.
2016-2018 bütçe döneminde ülkemizin BM genel bütçesine katkı payı % 1.018
iken 2019-2021 bütçe döneminde % 1.371 olarak belirlenmiştir.
Türkiye ayrıca, kendisini doğrudan ilgilendirmese de, diğer üye ülkelerin
önem atfettikleri birçok konuda da aktif ve görünür bir tutum izlemekte; bu
ülkelerin gündemlerindeki sorunlara da eğilmektedir.
BM’ye her forumda ve her vesileyle katkıda bulunma arzusunda olan Türkiye,
bir yandan uluslararası barış, güvenlik, istikrar ve refaha katkılarını
artırmak, diğer yandan insan hakları, demokrasi ve hukukun üstünlüğü gibi
temel ilke ve değerlerin güçlendirilmesine yönelik çabalarını daha da
ilerletmek için kararlıdır.
Uluslararası barış ve güvenliğin sağlanması ve korunmasında en önemli çok
taraflı forum olma özelliğini koruyan BM Güvenlik Konseyi’ne 2009-2010
dönemi geçici üyeliği, Türkiye’ye BM içinde ve uluslararası alanda ilave
imkânlar kazandırmıştır. BM Şartı’ndaki ilke ve hedeflerin her zaman en
kuvvetli savunucularından biri olan ve uluslararası sorunların çok taraflı
işbirliği yoluyla çözümünü destekleyen Türkiye, 1951-1952 ve 1954-1955
dönemlerinin ardından 1961 yılında yaptığı geçici üyelikten yaklaşık yarım
yüzyıllık aradan sonra gerçekleşen BMGK geçici üyeliği sırasında,
uluslararası alanda hem boyut, hem içerik olarak giderek zenginlik kazanan
dış politika profiliyle BMGK çalışmalarına katılmış, birçoğu esasen
gündelik olarak kendi gündeminde bulunan konularda elinden gelen katkıyı
yapmaya gayret göstermiştir.
Ülkemizin son yıllarda ekonomik büyüme ve kalkınma alanında sağladığı
ilerleme, Afrika, Latin Amerika ve Karayipler ile Pasifik bölgelerine
yönelik açılım politikalarımız, AB perspektifimiz, G-20 üyeliğimiz ve artan
resmi kalkınma yardımlarımız özellikle BM’nin kalkınma gündemine
katkılarımızı artırmamız için yeni fırsatlar sunmuştur. Nitekim 9-13 Mayıs
2011 tarihlerinde İstanbul’da gerçekleştirilen BM 4. En Az Gelişmiş Ülkeler
Konferansı, ülkemizin uluslararası kalkınma işbirliğine desteğinin ve
katkılarının somut olarak ortaya konulabilmesine imkân vermiştir. Türkiye,
bu Konferans’la, 2020 yılına kadar EAGÜ ile ilgili konuları uluslararası
gündeme taşıma ve çözüm arama gayretlerine yardımcı olma sorumluluğunu
almış, bir anlamda EAGÜ’nün sözcülüğünü üstlenmiştir. Bu konferansın
sonuçlarının izlenmesine yönelik Ara Dönem Gözden Geçirme Toplantısı da
27-29 Mayıs 2016 tarihlerinde ülkemizin ev sahipliğinde
gerçekleştirilmiştir.
Son yıllarda yürüttüğümüz etkin insani diplomasi BM platformuna da
yansımaktadır. 1980’li yılların ortalarından itibaren bazı ülkelere gıda
yardımı şeklinde başlayan insani yardımlarımız, son on yılda kayda değer
bir ivme kazanarak dünyanın birçok bölgesine yayılmış, ayrıca nicelik ve
nitelik bakımından da çeşitlenerek, gıda dışında birçok alanı da kapsar
hale gelmiştir. Bugün, insani yardımlarımıza uluslararası bir boyut da
kazandırılmış ve bu alanda faaliyet gösteren uluslararası kuruluşlarla
işbirliğimiz arttırılmıştır. Ülkemiz, ikili düzeydeki insani yardım
faaliyetlerine ilaveten, BM İnsani İşler Eşgüdüm Ofisi (OCHA), Dünya Gıda
Programı (WFP) gibi uluslararası örgütler aracılığıyla da yardımlarını
sürdürmeye gayret göstermektedir. Bu doğrultuda, ülkemiz, 1 Temmuz 2014
tarihinde BM İnsani İşler Eşgüdüm Ofisine (OCHA) en fazla gönüllü bağış
yapan ülkelerin yer aldığı ve OCHA’nın izlediği insani politikalara şekil
vermeyi amaçlayan bir istişare mekanizması niteliğinde olan OCHA Donör
Destek Grubu’na üye olarak kabul edilmiştir.
Bu çerçevede, 2017 Küresel İnsani Yardımlar Raporuna göre Türkiye, 2017
yılında 8 milyar ABD Doları insani yardımla dünyadaki en fazla yardım yapan
ülke olmuştur.
Türkiye ayrıca insani yardımların milli gelire oranı temelinde yapılan
sıralamada da yüzde 0,85 ile birinci sırayı almış ve dünyanın “en cömert
ülkesi” olmuştur.
Uluslararası insani yardım sisteminin içinde bulunduğu tıkanıklık
karşısında, BM Genel Sekreteri Ban Ki-moon’un şahsi girişimi çerçevesinde
tarihte ilk defa olmak üzere, Dünya İnsani Zirvesi (DİZ) Sayın
Cumhurbaşkanımızın himayelerinde 23-24 Mayıs 2016 tarihlerinde İstanbul’da
düzenlenmiştir.
Devlet ve Hükümet Başkanları düzeyinde ve uluslararası örgütler, sivil
toplum kuruluşları, akademik dünya, özel sektör ve krizlerden etkilenen
toplumların temsilcilerinin iştirakiyle çok paydaşlı formatla
gerçekleştirilen Zirve, BM Genel Sekreteri’nin 9 Şubat 2016 tarihinde
yayımladığı “One Humanity: Shared Responsibility” başlıklı raporu ışığında,
küresel insani sistemin mevcut koşullarda karşı karşıya bulunduğu
zorlukların aşılmasına yönelik hususların kapsamlı biçimde ve sistemde yer
alan tüm aktörlerin katılımıyla ele alınmasını sağlamıştır. İnsani toplumun
tüm paydaşları Zirve sırasında sistemin geleceğine yönelik çeşitli
taahhütlerde bulunmuşlar, görüş ve tecrübelerini paylaşmışlardır.
173 BM üyesi ülkenin hazır bulunduğu Zirve’ye 55 Devlet ve Hükümet Başkanı
iştirak etmiş; ayrıca 60’ı aşkın Bakan ve 40’tan fazla uluslararası örgüt
de Genel Sekreter / Başkan seviyesinde katılım sağlamıştır. Diğer
paydaşlarla birlikte katılımcı sayısı 9 bine ulaşmıştır. 900 medya
mensubunun takip ettiği zirve, uluslararası medyada da geniş yankı
bulmuştur.
Bu katılım düzeyiyle, DİZ, bir kerede en fazla ülkenin katılım sağladığı,
BM merkezi New York dışındaki en büyük Zirve unvanını almıştır.
Ülkemizin, insani sistemin içinde bulunduğu sorunlara yönelik çözüm
önerileri ve sistemin geleceğine dair görüşleri ve bu kapsamda hayata
geçirdiği uygulamaları, Sayın Cumhurbaşkanımızın bizzat katıldıkları ve eş
başkanlık yaptıkları üst düzey toplantılarda ve ayrıca Bakanlarımız ve üst
düzey yöneticilerimizin katıldıkları bir dizi toplantı ve etkinliklerde
uluslararası insani toplumun temsilcileriyle paylaşılmıştır.
Önümüzdeki dönemde de, Zirve’nin sonuçları ve tüm paydaşlarca insani alanda
dile getirilen taahhütlerin hayata geçirilmesi ve izlenmesi sürecinde de
Türkiye etkin rol almaya devam edecektir.
BM’yle ilişkilerimizde son yıllarda yaşanan ilerlemeler neticesinde, Doğu
Avrupa, Kafkasya, Orta Asya, Orta Doğu, Kuzey Afrika gibi bölgelere
yakınlığı, ulaşım kolaylığı, ekonomik, finansal ve kültürel açılardan bir
merkez olması gibi sebeplerle, İstanbul’un BM bakımından bir merkez haline
dönüştürülmesi düşüncesi de BM’ye yönelik politikamızın ana unsurlarından
biri olarak ortaya çıkmıştır. Bugüne kadar BM’yle yürüttüğümüz çalışmalar
sonucunda, BM Nüfus Fonu UNFPA’nın Doğu Avrupa ve Orta Asya Bölgesel
Ofisi’nin İstanbul’a taşınması sağlanmıştır. Ayrıca, BM Kalkınma Programı
UNDP’nin Uluslararası Kalkınmada Özel Sektör Merkezi de İstanbul’da
konuşlanmıştır. Bunlara ilave olarak UNDP Avrupa ve BDT Bölge Ofisi’nin ve
BM Cinsiyet Eşitliği ve Kadının Güçlendirilmesi Birimi’nin (UN WOMEN)
Avrupa ve Orta Asya’dan sorumlu bölgesel ofisinin İstanbul’a yerleşmesi
sağlanmıştır En Az Gelişmiş Ülkelere (EAGÜ) yönelik Teknoloji Bankası
Gebze’de faaliyet göstermektedir. İstanbul’un ayrıca önümüzdeki dönemde BM
Uluslararası Tarımsal Kalkınma Fonu’nun (IFAD) Ülke-Bölge Ofisi ile BM
Kalkınma Eşgüdüm Ofisi’nin (UN-DCO) dünya üzerinde açılacak beş bölge
ofisinden birine evsahipliği yapması öngörülmektedir.
Türkiye’nin uluslararası barış ve istikrarın korunmasında uluslararası
toplumun elindeki en önemli araçlardan biri olma özelliğini taşıyan barışı
koruma operasyonlarına katkısı BM’yle işbirliğinin somut bir örneğini
teşkil etmektedir. Ülkemiz dünyanın çeşitli yerlerine konuşlandırılmış BM
barış operasyonlarına askeri ve sivil personel katkısı sağlayan ülkeler
arasında yer almaktadır.
Öte yandan, uluslararası alanda BM’nin kurulduğu 1945 yılından günümüze dek
yaşanan gelişmeler, Teşkilat’ın çeşitli alanlarda reformunu da zorunlu hale
getirmektedir. Türkiye BM’nin tüm dünya insanlarının umudu olma niteliğini
sürdürmesi gerektiği inancıyla, BM sisteminin daha iyi işlemesine yönelik
atılan adımları desteklemektedir. Bu kapsamda, BM Genel Sekreteri
tarafından başlatılan üç sütunlu (barış ve güvenlik, yönetim, kalkınma)
reform çalışmalarına da destek vermekteyiz.
Ülkemiz, uluslararası barış ve güvenliğin korunması, sorunların çok taraflı
olarak ele alınması ve insan haklarının güçlendirilmesi bağlamında norm
oluşturan ve uluslararası meşruiyeti temsil eden tek küresel örgüt olan
BM’ye büyük önem atfetmektedir. Bu çerçevede ülkemiz, BM’nin her alanındaki
faaliyetlerine etkin ve etkili katkısını artırarak sürdürecektir.