در صحنه جهانی در حال گذار از دورانی هستیم که ابهامات افزایش یافته، امکان پیشبینی کاهش یافته، بحرانها و منازعاتی پیش آمده در مناطق مختلف به ویژه محیط پیرامونی ما صلح و ثبات را تهدید کرده، رقابتهای سیاسی و اقتصادی بین قدرتهای مختلف شتاب گرفته و همچنین چندجانبه گرایی و ارزشهای جهانی دچار فرسایش شده است. عدم کفایت سازوکارهای حکمرانی جهانی، افزایش شکنندگی‌ها و نابرابری‌ها در جغرافیاهای مختلف و به ویژه در منطقه و نیز شتاب دیجیتالی شدن در حال شکل دادن به فضای بینالمللی است.
برای رفع چالشها و تهدیدها و نیز بهرهگیری از فرصتهای فضایی اینچنینی، میبایست با اجرای دیپلماسیای دوراندیشانه و با ظرفیت مانور بالا، سیاست خارجی قدرتمندی را هم در میدان و هم در پشت میز مذاکره پی گرفت. ترکیه که در سال 2023 پانصدمین سال بنیانگذاری دستگاه دیپلماسی خود را جشن گرفت، با سنت دیپلماسیای ریشهدارخود در سیاست خارجی از عناصر بسیاری همچون جایگاه جغرافیایی مرکزی، غنای تاریخی، نهادهای نیرومند، منابع انسانی سرشار و اقتصاد پویای خود قدرت میگیرد و بدینسان در حال ساختن پلی میان سنتها و آینده است.
سیاست خارجی ترکیه در فضای متلاطم منطقهای و جهانی موجود، ضمن صیانت از منافع ملی کشور، هدف ایجاد شرایط مناسب برای توسعه و صلح پایدار را پیگیری کرده و برای تاسیس کمربند صلح، ثبات و رفاه در محیط پیرامونی خویش تلاش میکند. سیاست خارجی ملی ما در قرن ترکیه که با صدمین سال تاسیس جمهوریتمان آغاز شده، تقویت صلح و امنیت منطقهای، وسعتبخشی به زمینه نهادینه روابط خارجی، گسترش رفاه و توسعه اقتصادی منطقه و اثرگذاری بر بازآفرینی نظام جهانی را هدفگذاری کرده است. در راستای آرمان بنیانگذار جمهوری ترکیه مصطفیکمال آتاترک مبنی بر«صلح در وطن، صلح در جهان» و در چهارچوب چشمانداز «قرن ترکیه» که از سوی رئیسجمهور محترممان تبیین شده، سیاست خارجی مستقل و ملی ترکیه با راهبری وزیر امورخارجه محترممان در حال تحقق است.
سیاست خارجی ترکیه که بخشی از سیستم امنیت ملیمان را تشکیل میدهد، به واسطهی مبارزه با تروریسم و افراطگرایی، پیشگیری از منازعات، راهحلهای صلحآمیز و میانجیگری و با رویکرد حس تعلق منطقهای اولویت خود را بر تقویت صلح و امنیت منطقهای قرار داده است.
تروریسم و جریانهای افراطگرا با ابعاد خطرناکی در سطح منطقهای و جهانی گسترش یافتهاند. گروههای تروریستی در حال تهدید صلح و امنیت بینالمللی هستند. تروریسم یک بلای جهانی و جنایت علیه بشریت است. همبستگی و مبارزه جهانی با این جنایت که نمیتوان آن را به یک نژاد، قومیت، باور و یا جغرافیا پیوند زد ضروری است. ترکیه با تروریسم - فارغ از این که از سوی کدامین سازمان و با چه توجیهی انجام شود- به شکلی موثر مبارزه میکند.
ترکیه در جغرافیایی که در آن منازعات فعال، منفعل و بالقوه وجود دارد و علاوه بر تلفات عظیم انسانی با واقعیت فروپاشی اقتصادی و تحرکات تودهوار مهاجرت روبروست، حل و فصل مسالمت آمیز اختلافات را به عنوان یک هدف اولویتدار در راستای تامین صلح و امنیت منطقه میداند. کشورمان که از آغاز بحران سوریه با فراخوان برای تقسیم عادلانه بار و مسئولیت، میزبان موقت تقریباً 3.2 میلیون سوری میباشد، از بازگشت آبرومندانه، ایمن و داوطلبانه سوریهایها به مناطقی که به ثبات رسیدهاند حمایت میکند. در این زمینه، ترکیه از سال 2011 تاکنون بیش از 40 میلیارد دلار هزینه کرده است.
ترکیه که دارای نقشی پیشرو در حوزهی پیشگیری و حل مسالمت آمیز مناقشات و میانجیگری است، تنها کشوری است که به طور همزمان رئیس مشترک گروههای دوستی و یا گروههای تماس مرتبط با میانجیگری است که ذیل سازمان ملل، سازمان امنیت و همکاری اروپا و سازمان همکاری اسلامی تشکیل شده است. ترکیه علاوه بر تلاش‌هایی که در میدان انجام میدهد، «کنفرانس میانجیگری استانبول» را نیز میزبانی کرده، ظرفیتسازی در این حوزه را هدف قرار داده و برای دیپلماتهای جوان کشورهای عضو سازمان همکاری اسلامی دورههای تخصصی«میانجیگری برای صلح» را با اعطای گواهینامه برگزار میکند.
ترکیه از حس تعلق و راه حلهای منطقه ای برای مشکلات منطقهای حمایت می کند. کشورمان از اعضای موسس چندین سازمان و ابتکار منطقهای مانند سازمان همکاری اقتصادی دریای سیاه، روند همکاری جنوب شرق اروپا و سازمان همکاری اقتصادی (اکو) است.
کشورمان به منظور وسعتبخشی به زمینه نهادینه روابط خارجی، تعمیق و توسعه روابط موجود خود را با ایجاد سازوکارهای جدید همکاری و سیاستهای ابتکاری هدفگذاری نموده است. کشورمان به عنوان شرقیترین کشور اروپایی و غربیترین کشور آسیایی، تقویت روابط راهبردی موجود و ایجاد روابطی نو از این قسم را هدفگذاری کرده است. کشور ما با ایالات متحده آمریکا که متحد آن در ناتو است شراکتی راهبردی داشته و در راستای امنیت و رفاه اروپا برای پیوندهای دو سوی اقیانوس اطلس (ترنس آتلانتیک) اهمیتی حیاتی قائل است. ترکیه به عنوان عضو تاثیرگذار ناتو، علاوه بر ایفای نقش مهم و تاثیرگذار در اجرای اصل «یکپارچگی امنیت» پیمان مذکور، یکی از پنج کشوری است که بیشترین حمایت را از عملیات این پیمان داشته و یکی از هشت کشوری است که بیشترین مشارکت را در تامین بودجه آن انجام دادهاند.
ترکیه به عنوان بخشی از اروپا، عضو شورای اروپا و سازمان امنیت و همکاری اروپا بوده و کمابیش عضو و حتی عضو موسس تمامی دیگر نهادهای اروپایی است. روند عضویت کامل کشورمان در اتحادیه اروپا نیز به عنوان یک اولویت راهبردی ادامه دارد.
سازمان کشورهای ترک که ریشه های تمدنی جهان ترک را در برمی گیرد، نمونه موفقی از گام هایمان در حوزه سیاست خارجی در راستای وسعتبخشی به زمینه نهادینه روابط خارجیمان است. در نظر است این جهش دوراندیشانه که شوقی در جهان ترک ایجاد کرده به مراحل یکپارچگی بالاتری ارتقا یابد.
ترکیه با ایجاد شوراهای همکاری در سطوح عالی با 30 کشور، سازوکارهای اجلاس سران بین دولتی با 4 کشور و مجموعهای از تشکلهای منطقهای سه جانبه یا چندجانبه دارای شبکه گستردهای از همکاری در سطح جهانی است. ترکیه که در حال تقویت هرچه بیشتر پیوندهای نزدیک خود با کشورهای بالکان، خاورمیانه و شمال آفریقا، قفقاز جنوبی، جنوب آسیا و آسیای مرکزی میباشد، به این جغرافیای پیرامونی اکتفا نکرده، در حال تعمیق روز افزون سیاست مشارکت آفریقا و سیاستهای گشایش معطوف به کشورهای آمریکای لاتین و حوزه کارائیب است. از دیگر سو ترکیه در چهارچوب ابتکار «دوباره آسیا» که در سال 2019 اعلام گردید، در حال پیگیری سیاستی یکپارچه و فراگیر در ارتباط با منطقه آسیاست که بستر قدرتهای پیشروی قرن بیست و یکم است.
ترکیه در نتیجه تعمیق و گسترش سیاستهای فراگیر خود، با مجموع 261 نمایندگی خارجی به پنجمین کشور دارای شبکه گسترده نمایندگی در سطح جهان تبدیل شده است. ترکیه با بهرهگیری از بسیاری از ابزارهای مکمل همکاریهای سیاسی، اقتصادی، انسانی و فرهنگی، در حال اجرای نوعی از دیپلماسی با اندیشهای در مقیاس جهانی ولی با نمود تاثیرگذاری در سطح بومی در چهارگوشهی از جهان است.
ترکیه در راستای هدف تقویت فضای ثبات و رفاه در منطقه، تحکیم پیوند منطقهای را هدفگذاری کرده است. در این چهارچوب، از توسعه کریدورهای حمل و نقل در مسیرهای مختلف حمایت موثر مینماید. ترکیه که جایگاه مرکزی وکشور ترانزیت خطوط انرژی است، ایفاگر نقشی حیاتی در امنیت انرژی اروپا و جهان نیز میباشد.
عادلانه تر و فراگیرتر شدن نظام جهانی یکی از اولویت های سیاست خارجی ترکیه است. حل معضلات جهانی در گروی تلاشهای مشترک بر پایه همکاری و چندجانبهگرایی موثر است. این حقیقت سمت و سوی دیپلماسی ترکیه را در همایشهای چندجانبه مشخص میکند. ترکیه به عنوان عضوی از سازمان همکاری اسلامی، گروه هشت کشور اسلامی در حال توسعه (دی- 8)، شورای همکاری کشورهای ترک، گفتگوی همکاری آسیا و سازمان همکاری میکتا (مکزیک، اندونزی، کره، ترکیه و استرالیا)، با عهدهداری ریاست دورهای در همهی سازمانها و نهادهایی که عضو بوده اثرگذاری و پویایی به آنها بخشیده است.
ترکیه به عنوان عضو موثر گروه 20 از هنگام تشکیل آن تا کنون، ابعاد توسعه انسان محور اعم از رشد اقتصادی فراگیر و توزیع عادلانه ثروت را در اولویت قرار داده است. ترکیه با تکیه بر اصل «جهان از پنج بزرگتر است» که از سوی رییسجمهور محترممان مطرح شده، مدافع ایده اصلاح ساختار سازمان ملل و سایر نهادهای بینالمللی به ویژه شورای امنیت سازمان ملل برای پاسخگویی به نیازهای روز است.
ترکیه در جامعه بینالمللی در جایگاه «قدرت مشفق» قرار گرفته و سنت دولتداری انسان محورترکیه در حوزه کمکهای توسعهای و بشردوستانه نیز انعکاس دارد. ترکیه که در سال 2016 در استانبول میزبان نخستین «اجلاس جهانی بشردوستانه» بوده براساس سرانه هزینه کمکهای بشردوستانه نسبت به درآمد ملی در جایگاه سخاوتمندترین کشورهای جهان قرار دارد.
امروزه بشریت از مشکلات گوناگونی نظیر نفرتپراکنی قومی و مذهبی، تبعیض، افراطگرایی، بیگانهستیزی، اسلام هراسی و سایر رویکردهای دیگریسازی رنج میبرد. ترکیه در مواجهه با این مسائل بر نیاز به شفافیت، تنوعگرایی، ارتباطات و سیاستهای فراگیر تاکید میورزد. ترکیه در حوزهی تلاشهای معطوف به احترام متقابل بین فرهنگها و ادیان مختلف و تشویق ارزشهای مشترک نیز نقشی پیشرو به عهده گرفته است. «ابتکار ائتلاف تمدن‌های سازمان ملل» که به صورت مشترک از سوی ترکیه و اسپانیا آغاز شد پاسخی عقلانی در مقابل به اصطلاح نظریه «برخورد تمدنها» است.
تلاشهایمان در راستای افزایش مستمر کیفیت ارائه خدمات به هموطنانمان در خارج از کشور ادامه دارد. مشارکت موثر هموطنانمان در خارج از کشور در زیست سیاسی، اقتصادی و اجتماعی کشورهایی که در آن حضور دارند و در عین حال حفظ پیوندهایشان با فرهنگ و سرزمین مادری خود هدفگذاری شده است.
اثر بخشی سیاست خارجی از مسیر توانایی درک تغیییر و در این راستا قابلیت تنوع بخشی همزمان به ابزارآن میگذرد. ترکیه با گامهای نوآورانهای که برمیدارد نه تنها دیپلماسی امروز را بلکه دیپلماسی فردا را نیز شکل میدهد. ابتکار آغاز شده دیپلماسی دیجیتال که به منظور استفاده از قدرت تحول بخش تکنولوژی در تمامی مسیرهای حرکت سیاست خارجی به اجراء گذارده شده، دارای هدف افزایش بهرهوری و اثرگذاری در هر زمینه از خدمات کنسولی تا دیپلماسی عمومی، از زیربنای فناوری اطلاعات تا تحلیل سیاست خارجی میباشد.
مجمع دیپلماسی آنتالیا (ADF) که به عنوان اقدامی با هدف فراهم آوردن زمینه تبادل نظر در مسائل جهانی و منطقهای و ارائه راه حلهای پیشنهادی با نگرشی خلاقانه برای مشکلات راهبردی سیاست خارجی طراحی گردیده، در کوتاه مدت به یک برند شناخته شده برای دیپلماسی جهانی تبدیل شده است. با آنکه نخستین نشست مجمع دیپلماسی آنتالیا (ADF) در تاریخهای 30-28 خرداد 1400 برگزار شده بود، دومین نشست آن در تاریخهای 22- 20 اسفند 1400 با موضوع «بازطراحی دیپلماسی» (Recoding Diplomacy) و با مشارکت گسترده برگزار گردید.
ترکیه قدرتمند، از نظر تمامی حوزه های پیرامونی نیز به مفهوم یک ضمانت و نیروی پیشران در راستای صلح و توسعه پایدار است. تحقق اهداف عینی مشخص شده از سوی رئیس جمهورمحترممان نه تنها سبب ارتقا استانداردهای صلح و رفاه در کشور بلکه همزمان موجب تقویت کمکهای ترکیه به منطقه جغرافیایی خود و فراتر از آن خواهد شد. سیاست خارجی ملی ترکیه در«قرن ترکیه» همزمان با تضمین منافع ملی، به یاری رساندن به اهداف مشترک بشریت ادامه خواهد داد.