Birleşmiş Milletler Eğitim, Bilim ve Kültür Örgütü (UNESCO)

UNESCO’nun amacı, “eğitim”, “bilim”, “kültür”, “iletişim ve enformasyon” yoluyla, küresel barışın tesisine, fakirliğin ortadan kaldırılmasına, sürdürülebilir kalkınmaya ve paylaşılan ortak değerlere dayalı toplumlararası diyaloğa katkıda bulunmaktır.

Kuruluş Tarihi

16 Kasım 1945

Merkezi

Paris

Türkiye-UNESCO İlişkileri

- Türkiye Cumhuriyeti, UNESCO’nun 20 kurucu üyesi arasında yer almaktadır. UNESCO Kurucu Yasası (Anayasa), dönemin Milli Eğitim Bakanı Hasan Ali Yücel tarafından 16 Kasım 1945 tarihinde imzalanmıştır. Ülkemiz, 1971 yılından bu yana UNESCO nezdinde Daimi Temsilci bulundurmaktadır.

- Türkiye, UNESCO’da Birinci Seçim Grubu’nun (Batı Avrupa ve Diğer) üyesidir. 2005 yılında oluşturulan UNESCO İslam İşbirliği Teşkilatı (İİT) Ülkeleri Grubu’nda da yer almaktadır.

- UNESCO çalışmalarına yapmakta olduğumuz aktif katkı çerçevesinde, ülkemiz, örgütün en üst icra organı olan 58 ülkenin yer aldığı Yürütme Kurulu üyeliğine 2017-2021 döneminin ardından 2021-2025 dönemi için de seçilmiştir.

- Yürütme Kurulu’nda sergilediğimiz başarılı ve aktif performans çerçevesinde 2023-2027 dönemi Dünya Miras Komitesi üyeliği için adaylığımız açıklanmıştır.

- 12-27 Kasım 2019 tarihlerinde Paris’te düzenlenen 40. Genel Konferans Başkanlığı için 22 Ekim 2019 tarihinde UNESCO Yürütme Kurulu’nda gerçekleştirilen oylamayı Büyükelçi Ahmet Altay Cengizer kazanmıştır. Böylelikle UNESCO protokolünde en üst sırada yer alan bu göreve 53 sene sonra tekrar bir Türk gelmiştir. Büyükelçi Cengizer, Genel Konferans Başkanlığı görevini 2019-2021 döneminde yürütmüştür.

- Ülkemiz UNESCO’ya en fazla katkı yapan ülkeler arasında 19. sırada yer almaktadır.

- Ülkemizin UNESCO tarafından belirlenen Dünya Miras Listesi’nde yer alan kültürel varlık sayısı, 2017 yılında “Afrodisyas Antik Kenti”nin, 2018 yılında “Göbeklitepe Arkeolojik Alanı” ve son olarak 2021 yılında “Arslantepe Höyüğü” dosyamızın kabul edilmesiyle birlikte 19’a ulaşmıştır.

Dünya Miras Listesi’nde yer alan kültürel varlıklarımız:

- İstanbul'un Tarihi Alanları (1985)

- Göreme Ulusal Parkı ve Kapadokya (1985)

- Divriği Ulu Camii ve Darüşşifası (1985)

- Hattuşaş-Hitit Başkenti (1986)

- Nemrut Dağı (1987)

- Xanthos-Letoon (1988)

- Hieropolis-Pamukkale (1988)

- Safranbolu (1994)

- Truva Antik Kenti (1998)

- Edirne Selimiye Camisi ve Külliyesi (2011)

- Çatalhöyük Neolitik Sit Alanı (2012)

- Bergama Çok Katmanlı Kültürel Peyzaj Alanı (2014)

- Bursa-Cumalıkızık: Osmanlı İmparatorluğu’nun Doğuşu (2014)

- Diyarbakır Kalesi ve Hevsel Bahçeleri Kültürel Peyzaj Alanı (2015)

- Efes (2015)

- Ani Arkeolojik Alanı (2016)

- Afrodisyas (2017)

- Göbeklitepe Arkeolojik Alanı (2018)

- Arslantepe Höyüğü (2021)

- Öte yandan, 2020 yılında "İzmir Tarihi Liman Kenti"nin, "Koramaz Vadisi"nin, "Zerzevan Kalesi ve Mithraeum"un, "Karatepe-Aslantaş Arkeolojik Sitesi"nin ve "Beypazarı Tarihi Kasabası"nın; 2021 yılında ise, "Tarihi Kemaliye Şehri" ile "Midyat ve Civar Bölgesindeki Geç Dönem Antik ve Ortaçağ Kiliseleri ile Manastırları" dosyalarının Dünya Mirası Geçici Listesi’ne kaydedilmesiyle birlikte, Geçici Liste’deki unsurlarımızın sayısı 84’e (77 kültürel, 4 karma ve 3 doğal) yükselmiştir.

- İnsanlığın Somut Olmayan Kültürel Mirası Temsili Listesi’ne 2022 yılında, "İpek Böcekçiliği ve Dokuma İçin İpeğin Geleneksel Üretimi”, "Nasreddin Hoca Fıkra Anlatı Geleneği” ve "Çay Kültürü: Kimlik, Misafirperverlik ve Sosyal Etkileşim Sembolü” unsurlarımız eklenmiştir. Acil Koruma Gerektiren Somut Olmayan Kültürel Miras Listesi’ndeki “Islık Dili” ile 2022 yılında eklenen “Ahlat Taş İşçiliği Geleneği”yle birlikte Somut Olmayan Kültürel Miras Listelerinde 25 varlığımız bulunmaktadır.

Somut Olmayan Kültürel Miras Listelerinde bulunan kültürel miras unsurlarımız aşağıda sıralanmıştır:

- Meddah Hikâyeleri (2008)

- Mevlevi Sema Ayini (2008)

- Âşıklık Geleneği (2009)

- Karagöz Gölge Oyunu (2009)

- Nevruz Kutlamaları (2009)

- Kırkpınar Yağlı Güreşleri Festivali (2010)

- Semah (2010)

- Geleneksel Sohbet Toplantılar (2010)

- Tören Keşkeği Geleneği (2011)

- Mesir Macunu Festivali (2012)

- Türk Kahvesi Kültürü ve Geleneği (2013)

- Ebru: Türk Kâğıt Süsleme Sanatı (2014)

- Geleneksel Çinicilik Sanatı (2016)

- İnce Ekmek Yapımı ve Paylaşımı Kültürü: Lavaş, Katyrma, Yupka, Yufka (2016)

- Islık Dili (2017)

- Hıdırellez (2017)

- Dede Korkut-Korkut Ata Mirası (2018)

- Geleneksel Türk Okçuluğu (2019)

- Minyatür Sanatı (2020)

- Geleneksel Zeka ve Strateji Oyunu: Togyzqumalaq, Toguz Korgool, Mangala/Göçürme (2020)

- Hüsn-i Hat: Türkiye’de İslam Sanatında Geleneksel Güzel Yazı (2021)

- Ahlat Taş İşçiliği Geleneği (2022)

- İpek Böcekçiliği ve Dokuma İçin İpeğin Geleneksel Üretimi (2022)

- Nasreddin Hoca Fıkra Anlatı Geleneği (2022)

- Çay Kültürü: Kimlik, Misafirperverlik ve Sosyal Etkileşim Sembolü (2022)

- 2004 yılında çeşitli bölgelerden, farklı gelir seviyeleri, kapasite ve nüfusa sahip şehirleri yaratıcı endüstriler alanında çalışmak üzere bir araya getirmek amacıyla oluşturulan UNESCO Yaratıcı Şehirler Ağı’na (UNESCO Creative Cities Network) kayıtlı altı şehrimiz bulunmaktadır. Gaziantep (2015), Hatay (2017) ve Afyonkarahisar (2019) “Gastronomi”, İstanbul (2017) “Dizayn/Tasarım”, Kütahya (2017) “El ve Halk Sanatları”, Kırşehir (2019) “Müzik”, Bursa (2021) ise “Zanaat ve Halk Sanatları” alanında sözkonusu Ağ’a dahil edilmiştir.

- 2013 yılında oluşturulan UNESCO Öğrenen Şehirler Küresel Ağı (Global Network of Learning Cities – GNLC), üye şehirler arasındaki diyaloğu, karşılıklı öğrenmeyi ve kapasite geliştirmeyi desteklemekte, Öğrenen Şehirler inşa etme sürecinin tanınması ve güçlendirilmesi için araçlar geliştirmeyi amaçlamakta ve hayat boyu öğrenme uygulamalarını teşvik etmektedir. Anılan Ağ’a ülkemizden 2016 yılında Eskişehir, 2017 yılında Konya, 2019 yılında Hatay, 2020 yılında Afyonkarahisar, Balıkesir, İzmir ve 2022 yılında Bursa, Sakarya ile Yozgat üye olmuştur.

- Süleyman Çelebi’nin Vefatının 600. Yıl Dönümü (2022) ve Âşık Veysel’in Vefatının 50. Yıl Dönümünün (2023) UNESCO 41. Genel Konferansı sırasında 2022-2023 Anma ve Kutlama Yıl Dönümleri döngüsüne eklenmesi kararlaştırılmıştır.

- UNESCO Dünya Belleği Programı, insanlığın tarihi, kültürel ve sosyal belleğini oluşturan ve savaşlar başta olmak üzere çeşitli doğal felaketler veya sosyal nedenlerle ortadan kaybolma tehlikesi olan belge ve bilgilerin insanlığın ortak değerleri olarak korunması ve bu korumanın önlemlerinden biri olarak dijital ortamda paylaşılmasını sağlamayı amaçlar.

Bugüne kadar ülkemizden Dünya Belleği Kütüğüne aşağıdaki belgesel miraslar kaydedilmiştir:

1. Boğaziçi Üniversitesi Gözlem ve Deprem Araştırma Enstitüsü Kandilli Rasathanesi El Yazmaları (2001)
2. Boğazköy Hitit Tabletleri (2001)
3. İstanbul Süleymaniye Kütüphanesi İbn-i Sina Yazmaları Koleksiyonu (2003)
4. Evliyâ Çelebi Seyahatnamesi (2013)
5. Kültepe Tabletleri (2015)
6. Divanü Lügati’t-Türk (2017)
7. Piri Reis’in Haritası (2017)

Ülkemiz UNESCO’da;

- Hükümetlerarası Oşinografi Komisyonu (IOC) Yürütme Kurulu’na 2021-2023 dönemi için,

- İletişimin Geliştirilmesi Uluslararası Programı (IPDC) Hükümetlerarası Konseyi’ne 2019-2023 dönemi için,

- Hükümetlerarası Hidroloji Programı'nın (IHP) Hükümetlerarası Konseyi'ne 2021-2025 dönemi için;

- Sivil Toplum Ortakları Komitesi'ne (NGP) 2021-2025 dönemi için seçilmiştir.

- UNESCO tarafından üniversitelerarası işbirliğini, akademik hareketliliği ve iletişimi güçlendirmek amacıyla UNITWIN (Üniversite Eşleştirme ve Ağ Programı) Ağı ve UNESCO Kürsü Programı kurulmuştur. Ülkemizde halihazırda 1 UNESCO UNITWIN Ağı ve 17 UNESCO Kürsüsü faaliyet göstermektedir.