Libya 1951 yılında bağımsızlığını kazanmıştır. 1969 yılına kadar Krallıkla yönetilen Libya’da 1 Eylül 1969 tarihinde Muammer Kaddafi yönetimi ele geçirmiştir.

Ortak tarihi ve kültürel bağlar, Libya'nın Kıbrıs Barış Harekâtı sırasında Türkiye'ye verdiği destek ve 1971 yılından bu yana müteahhitlik firmalarımızın Libya'da yaptığı kapsamlı projeler Kaddafi yönetimindeki ikili ilişkilerimizi kuvvetlendiren etkenler olmuştur.

17 Şubat 2011 tarihinde başlayan halk hareketinin ilk günlerinden itibaren Türkiye, Libya yönetimine Kaddafi’nin görevi bırakmasını ve vakit geçirmeden anayasa ve seçim yapmasını telkin etmiş ancak, bu çağrıların dikkate alınmaması üzerine, Trablus’taki Büyükelçiliğini 2 Mayıs 2011 tarihinde geçici olarak kapatmıştır.

17 Şubat 2011 devrimini takip eden süreçte, yeni bir Anayasa temelinde demokratik kurumların inşa edilmesine yönelik çabalar, artan silahlı çatışmalar sebebiyle akamete uğramıştır. Libya toplumunun tüm kesimlerinin katılımıyla 2014-2015 döneminde Birleşmiş Milletler (BM) kolaylaştırıcılığında yürütülen siyasi diyalog süreci neticesinde 17 Aralık 2015 tarihinde Libya Siyasi Anlaşması (LSA) imzalanmıştır.

Anlaşma uyarınca kurulan Ulusal Mutabakat Hükümeti ülkenin tek meşru hükümeti olarak tanınmaktadır. Başkanlık Konseyi (BK) tarafından oluşturulan Ulusal Mutabakat Hükümeti (UMH) yasama organından güvenoyu alamamış olmasına rağmen görevine başlamıştır.

2014 yılından itibaren oturumlarını Libya’nın doğusundaki Tobruk kentinde gerçekleştiren Temsilciler Meclisi’nin (TM) Libya Siyasi Anlaşması uyarınca geçiş dönemi boyunca yasama organı olarak görevini yürütmesi öngörülmüştür. Başkanı Agila Salih Guveyder’dir.

LSA uyarınca ayrıca istişari yetkiye sahip Yüksek Devlet Konseyi oluşturulmuştur. Başkanı Halid El-Meşri’dir.

LSA’da öngörülen 2 yıllık geçiş döneminin sona ermiş olmasına rağmen, siyasi süreçte ilerleme kaydedilememiştir.

Öte yandan, BM Genel Sekreteri’nin eski Libya Özel Temsilcisi Ghassan Salamé’nin girişimleriyle 14-16 Nisan 2019 tarihlerinde Libya’nın Gıdames şehrinde tertiplenmesi planlanan Ulusal Konferans, Hafter’e bağlı güçlerin 4 Nisan 2019’da Libya’nın uluslararası meşruiyeti haiz UMH’yi devirmek ve başkent Trablus’un kontrolünü ele geçirmek amacıyla başlattığı saldırı neticesinde iptal edilmiştir.

Siyasi çözüm konusunda yapıcı davranan UMH, sözde Libya Ulusal Ordusu’nun (LUO) ateşkes çağrılarına uymaması ve Trablus’u sivil kayıplara neden olacak şekilde sürekli olarak top atışları/grad roketleriyle hedef almasına karşılık, Trablus şehrinin ve sivillerin güvenliğini sağlamaya ve bu çerçevede sözde LUO unsurlarını şehri hedef alabilecekleri top/grad roketi menzilinden çıkarmaya yönelik meşru müdafaa hakkı çerçevesinde, 25 Mart 2020 tarihinde "Barış Fırtınası" adlı harekatını başlatmıştır.

UMH, saldırılar karşısında ülkemizin de aralarında bulunduğu beş ülkeden yardım talebinde bulunmuştur. UMH’yle 27 Kasım 2019 tarihinde imzalanan “Güvenlik ve Askeri İşbirliği” Mutabakat Muhtırası sonrasında, BM tarafından Libya’nın tek temsilcisi olarak tanınan meşru hükümet, 2259 (2015) sayılı BM Güvenlik Konseyi kararı uyarınca verdiğimiz destek sayesinde sözde LUO’nun saldırılarını durdurmuş, sahada denge sağlanmış, ateşkes girişimleri ve siyasi sürecin yeniden başlatılması için uygun zemin teşkil etmiştir.

Ülkemiz, aynı zamanda Libya’daki krizin sonlandırılması amacıyla diplomatik faaliyetlerini de sürdürmüştür. Rusya Federasyonu’yla (RF) yürütülen istişarelerin sonucu olarak Sayın Cumhurbaşkanımızın 8 Ocak 2020 tarihinde ülkemizi ziyaret eden RF Devlet Başkanı Vladimir Putin’le gerçekleştirdiği görüşmelerin ardından, her iki lider ortak açıklamayla, Libya’da, 12 Ocak 2020 tarihinden itibaren geçerli olmak üzere ateşkes ilan edilmesi çağrısında bulunmuştur.

Sözkonusu ateşkes çağrısının ardından sahada sağlanan sükûnetten istifadeyle uzun süredir hazırlıkları devam eden Berlin Konferansı, dönemin Almanya Şansölyesi Angela Merkel’in evsahipliğinde ve ülkemizin katılımıyla 19 Ocak 2020 tarihinde düzenlenmiştir. Libya’da ateşkes, silah ambargosu, siyasi sürece dönüş, güvenlik alanında reform, ekonomi ve maliye reformu, uluslararası insancıl hukuk ve insan haklarına saygı başlıklarının yer aldığı bir Sonuç Bildirisi kabul edilmiştir. Sonuç Bildirisi’nde yer alan kararların uygulanması bağlamında BM Libya Destek Misyonu (UNSMIL) tarafından hazırlanan Uygulama Belgesi üzerinde de mutabık kalınmış, sözkonusu belge sonuç bildirisinin ekini teşkil etmiştir.

Sonuç Bildirisi’ndeki hususların hayata geçirilmesi için BM’nin öncülüğünde uluslararası toplumun katkılarıyla Libyalılar arasında kapsayıcı diyalogun başlatılması amacıyla UMH ve sözde LUO’nun belirlediği beşer üst rütbeli askerden oluşan katılımcıların yer aldığı 5+5 Ortak Askeri Komite (OAK), Libya Siyasi Diyalog Forumu (LSDF) ve Ekonomi Komisyonu mekanizmaları oluşturulmuştur.

5+5 OAK üyeleri arasında ilk görüşme 3 Şubat 2020 tarihinde Cenevre’de gerçekleştirilmiştir. Komisyonun 19-23 Ekim 2020 tarihlerinde Cenevre’de düzenlediği toplantının hitamında taraflar bir ateşkes anlaşması imzalamış, bu bağlamda cephe hattının askerlerden ve silahlı gruplardan arındırılması hususunda mutabık kalınmıştır.

Siyasi süreç kapsamında 9-15 Kasım 2020 tarihlerinde Tunus’ta BM Libya Destek Misyonu (UNSMIL) tarafından belirlenen 75 üyenin katılımıyla Libya Siyasi Diyalog Forumu (LSDF) düzenlenmiştir. Forumda ulusal seçimler için 24 Aralık 2021 tarihi belirlenmiş, seçimlere giden süreci yönetecek geçici birlik Hükümeti’nin oluşturulması için “Yol Haritası”, “Birleşik Yönetim Yapısı”, “Yönetim Yapısı’na Adaylık Kriteri” belgeleri üzerinde mutabakat sağlanmıştır.

LSDF’nin 1-5 Şubat 2021 tarihlerinde Cenevre’de gerçekleştirdiği toplantıda seçimlere kadar görev yürütecek Başkanlık Konseyi (BK) ile Milli Birlik Hükümeti’nden (MBH) müteşekkil yeni yönetim yapısında yeralacak isimler belirlenmiştir. LSDF’de 5 Şubat’ta yapılan liste usulü oylamaya göre yeni oluşturulan BK’nın Başkanlığına Doğu’dan Muhammed Yunus El-Menfi, BK üyeliğine Batı’dan Abdullah Hüseyin El-Lafi ile Güney’den Musa El-Koni seçilmiştir. Sözkonusu listede MBH Başbakanı olarak Batı’dan Misuratalı Abdülhamid Dibeybe seçilmiştir. El-Menfi’nin Başkanlığı ve Dibeybe’nin Başbakanlığı, 10 Mart 2021’de Temsilciler Meclisi’nin Sirte’deki oturumundaki güven oylaması neticesinde onaylanmış ve MBH resmen kurulmuştur.

9-15 Kasım 2020 tarihlerinde Tunus’ta düzenlenen Libya Siyasi Diyalog Forumu (LSDF) toplantısında kabul edilen Yol Haritasına göre Libya’da başkanlık ve parlamento seçimlerinin 24 Aralık 2021 tarihinde düzenlenmesi öngörülmüştür. Bilahare TM tarafından yayımlanan seçim yasaları ve bu yasalar temelinde Ulusal Yüksek Seçim Komisyonu (HNEC) tarafından çıkarılan kararlar neticesinde Başkanlık Seçiminin ilk turunun 24 Aralık 2021 tarihinde, ikinci turunun ise TM seçimiyle eşzamanlı olarak Şubat 2022’de düzenleneceği duyurulmuştur. Buna mukabil, başkan adaylarının nihai listesinin açıklanması mümkün olmamıştır. Neticede, Ulusal Yüksek Seçim Komisyonu (HNEC), 22 Aralık 2021 tarihinde yaptığı açıklamada seçim mevzuatındaki eksikliklere ve başkanlık adaylarıyla ilgili verilmiş çelişkili yargı kararlarının mücbir sebep hali oluşturduğunu ve bu nedenlerle seçimlerin belirlenen tarihte düzenlenemeyeceğini duyurmuştur.

TM, 10 Şubat 2022 tarihinde Fethi Başağa’yı yeni bir hükümet kurmakla görevlendirmiş ve 1 Mart’ta Başağa’nın hükümetine güvenoyu vermiştir. BM, güvenoylamasının usulüne uygun şekilde icra edilmediğini açıklamıştır. Başağa, yıl içerisinde çeşitli kereler Trablus’a girme çabalarında bulunmuş, ancak başarılı olamamıştır. Son olarak 27 Ağustos tarihli girişimi silahlı çatışmaya evrilerek, bunun sonucunda, aralarında sivillerin de bulunduğu 32 kişi hayatını kaybetmiş, 159 kişi ise yaralanmıştır.

Ülkeyi seçimlere götürecek anayasal temel görüşmeleri BM kolaylaştırıcılığında TM ve YDK arasında gerçekleştirilmiştir. 2017 Anayasa taslağı üzerinde cereyan eden görüşmeler 2022 yılı boyunca devam etmiş, ancak başkanlık seçimleri adaylık koşullarında uzlaşı sağlanamamıştır.

Öte yandan, 1 Temmuz 2022 tarihinde, mevcut siyasi kurumların ülkedeki yönetim krizini çözememesi, anayasal temel görüşmelerinden netice alınamaması, kötüleşen ekonomik koşullar, petrol ambargosu vb. gerekçesiyle çeşitli şehirlerde halk protestoları düzenlenmiş, Tobruk’ta Temsilciler Meclisi binası ateşe verilmiştir.

Petrol gelirlerinin paylaşımı siyasi manzarayı etkileyen bir faktör olmaya devam etmektedir. Ülkede Nisan 2022’de başlayan petrol ablukası Temmuz 2022’de sona ermiştir.

Seçim sürecinde müteakip adımların belirlenmesine yönelik uzlaşı arayışları Libyalı kurumlar arasında ve BM’nin Libya Özel Temsilcisi Abdoulaye Bathily’nin rehberliğinde devam etmektedir.