BM İnsan Yerleşimleri Programı” (BM-Habitat) süreci, 1976’da Vancouver’de gerçekleştirilen “I. BM İnsan Yerleşimleri Konferansı”yla (Habitat-I) başlatılmıştır. Habitat-I, BM Sürdürülebilir Kalkınma çerçevesini ilk olarak tesis eden 1972 Stockholm Konferansı sonucunda kabul edilen “İnsan Çevresi Konferansı Bildirgesi”nin üç temel veçhesini teşkil eden “İnsan Hakları”, “Ekonomik ve Sosyal Kalkınma” ile “Çevrenin Korunması”nı, kentleşmeye uyarlayan küresel bir yol haritası oluşturmayı amaçlamıştır. Bu kapsamda kabul edilen “İnsan Yerleşimleri Vancouver Bildirgesi” ve “Vancouver Eylem Planı”, bilhassa gelişmekte olan ülkelerdeki hızlı ve denetimsiz kentleşmenin ortaya çıkardığı sorunlara cevap vermeye yöneliktir. Vancouver Bildirgesi, insan yerleşimleri politikalarının, ırk, renk, cinsiyet, dil, din, ideoloji, millî ve sosyal aidiyet veya herhangi bir diğer ayırım gözetmemesi; özgürlük, insan onuru ve sosyal adalete saygı göstermesi; gıda, barınma, temiz su, istihdam, sağlık, eğitim, mesleki eğitim, sosyal güvence başta olmak üzere, toplumların temel ihtiyaçlarının karşılanması gerektiği ilkesini temel almıştır. Anılan Konferansın kararları doğrultusunda, 1978’de “BM İnsan Yerleşimleri Merkezi” Nairobi’de kurulmuştur.

“II. BM İnsan Yerleşimleri Konferansı” (Habitat-II), 1996’da İstanbul’da gerçekleştirilmiştir. Konferans sonucunda, “İnsan Yerleşimleri hakkında İstanbul Bildirgesi” ile “Habitat Gündemi” kabul edilmiştir. Habitat Gündemi, 1992 Rio de Janeiro “BM Çevre ve Kalkınma Konferansı” sonucunda kabul edilen “Gündem 21”in temel ilkeleri ile “Sürdürülebilir İnsan Yerleşimleri” başlıklı 7. bölümündeki hedefleri temel almıştır. Habitat Gündemi, “herkes için uygun barınma” ve “insan yerleşimlerinin sürdürülebilir şekilde geliştirilmesi” temel hedefleri doğrultusunda, kalkınma odaklı bir yaklaşım benimsemekte, küresel düzeyde uygulanmak üzere tavsiye ve hedefler içermektedir.

Dünya nüfusunun şehirlerde yoğunlaşması, BM-Habitat’ın güçlendirilmesi yönündeki inisiyatifleri destekleyici nitelikte olmuştur. 2001 yılında New York’ta, “Yeni Binyılda Kentler ve Diğer İnsan Yerleşimleri Bildirgesi” kabul edilmiştir. Aynı yıl ayrıca, şehirleşmenin toplumlar, kentler, ekonomiler ve siyaset üzerindeki etkilerini incelemek üzere BM tarafından “Dünya Şehircilik Forumu” ihdas edilmiştir. BM İnsan Yerleşimleri Merkezi (UNCHS) olarak bilinen BM-Habitat’ın statüsü, 1 Ocak 2002 tarihinde BM Genel Kurulunun 56/206 sayılı kararıyla değiştirilmiş ve kuruluş, BM’ye bağlı bir “program”a dönüştürülerek, “BM İnsan Yerleşimleri Programı” adını almıştır. BM-Habitat’ın BM sistemi içerisindeki görevi, insan yerleşimi faaliyetlerinin eşgüdümü ve uyumlaştırılmasını sağlamak, sürdürülebilir insan yerleşimleri ve iskan programları hakkında küresel bilgi değişimine yardımcı olmak ve yerleşim merkezlerinde karşılaşılan sorunların çözümü yolunda hükümetlere destek sağlamaktır.

“BM Konut ve Sürdürülebilir Kalkınma Konferansı” (Habitat-III), 17 - 20 Ekim 2016 tarihlerinde, Ekvator’un başkenti Kito’da gerçekleştirilmiştir. Habitat-III, dünya nüfusunun yarısından fazlasının kentlerde yaşadığı bir dönemde gerçekleştirildiği cihetle, bu dönemin yeni sorun ve ihtiyaçlarına cevap vermeyi amaçlamıştır. Daha önceki Habitat Konferansları gibi, Habitat-III de BM Sürdürülebilir Kalkınma çerçevesini benimsemekte; 27 Eylül 2015 tarihinde, New York’ta kabul edilen “2030 Sürdürülebilir Kalkınma Gündemi”ni temel almaktadır. Konferansta kabul edilen “Yeni Kentsel Gündem”, 2030 Sürdürülebilir Kalkınma Gündemi’nin “Kapsayıcı, Güvenli, Dirençli ve Sürdürülebilir Kent ve İnsan Yerleşimleri” başlıklı 11. Sürdürülebilir Kalkınma Hedefini (SDG11) tamamlayıcı niteliktedir. “Herkes için kent” ana teması etrafında, “kimsenin geride bırakılmaması” anlayışıyla, göçmenleri de içine alacak şekilde, toplumun tüm kesimlerinin kent hayatına ayırım gözetilmeksizin dahil edilmesi temel hedefini yansıtmakta; iklim değişikliğine ve çevrenin korunmasına önem atfetmektedir. Yeni Kentsel Gündem, “Sendai Afet Risk Azaltma Çerçevesi”, “Addis Ababa Eylem Gündemi” ve iklim değişikliğine ilişkin “Paris Anlaşması” gibi, BM Sürdürülebilir Kalkınma süreci kapsamındaki diğer temel küresel belgeleri de tamamlayıcı niteliktedir. Yeni Kentsel Gündemin uygulama sürecinin ise, ilk 10 yıllık dönem sonunda (2026) gözden geçirilmesi kararlaştırılmıştır. Bir sonraki Habitat Konferansının (Habitat-IV) 2036 yılında düzenlenmesi öngörülmektedir.

Dünya Habitat Günü

BM Genel Kurulu tarafından 1985 yılında kabul edilen 40/202 sayılı karar ile her yıl Ekim ayının ilk Pazartesi günü “Dünya Habitat Günü” olarak 1986’dan bu yana kutlanmaktadır. Dünya Habitat Günü, bu yıl 3 Ekim 2022 tarihinde “Kimse Geride Kalmasın” temasıyla Balıkesir’de kutlanmıştır. Dünya Habitat Günü vesilesiyle ayrıca 1-2 Ekim 2022 tarihlerinde Balıkesir’de Ulusal Kentleşme Forumu da düzenlenmiştir. Sözkonusu etkinliğe BM Habitat İcra Direktörü Maimunah Mohd Sharif katılım sağlamıştır.