Amerikan Devletleri Örgütü (ADÖ)
Uluslararası Örgüt Künyesi

Örgütün Amacı:

ADÖ, esas itibarıyla, Batı yarıkürede barış, istikrar ve güvenliğin tesisi, sosyo-ekonomik ve toplumsal kalkınmanın sağlanması ve demokrasi, insan hakları, hukukun üstünlüğü gibi evrensel ilke ve değerlerinin yerleşmesini ve bunlara saygı gösterilmesini temin etmeyi hedeflemektedir. Bu çerçevede ADÖ, a) demokrasi, b) kalkınma, c) insan hakları ve d) güvenlik (vatandaş güvenliği) başlıkları altındaki dört ana sütunda faaliyet göstermektedir.

Kuruluş Tarihi:

13 Aralık 1951

Merkezi:

Vaşington, D.C. (ABD)

Genel Sekreteri:

Jose Miguel Insulza (Şili)

Üye Ülkeler:

ABD, Antigua-Barbuda, Arjantin, Bahamalar, Barbados, Belize, Bolivya, Brezilya, Dominika, Dominik Cumhuriyeti, Ekvator, El Salvador, Grenada, Guatemala, Guyana, Haiti, Honduras, Jamaika, Kanada, Kolombiya, Kosta Rika, Küba (1962 yılında üyeliği askıya alınmıştır), Meksika, Nikaragua, Panama, Paraguay, Peru, Saint Kitts-Nevis, Saint Lucia, Saint Vincent-Grenadines, Surinam, Şili, Trinidad-Tobago, Uruguay, Venezuela.

Not-1: ADÖ’nün 35 üyesi bulunmakla birlikte, fiilen üye sayısı 34’tür. Öte yandan, Örgüt’ün 66 “Daimi Gözlemci” üyesi bulunmaktadır.

Not-2: ADÖ Dışişleri Bakanları 8. İstişare Toplantısı’nda alınan kararla, Örgüt’ün hedefleriyle bağdaşmayan politikalar izlemekte ısrar ettiği gerekçesiyle Küba’nın üyeliği 1962 yılında askıya alınmıştır. Küba'nın geri dönüşü 3 Haziran 2009 tarihinde kararlaştırılmış, ancak Küba Örgüt faaliyetlerine katılmayı fiilen reddetmiştir.

Not-3: Honduras'ta 28 Haziran 2009 tarihinde gerçekleştirilen askeri darbe üzerine, bu ülkenin ADÖ üyeliği 5 Temmuz 2009 tarihli bir kararla askıya alınmıştır. Honduras, 1 Haziran 2011 tarihinde alınan Genel Kurul kararıyla Örgüt’e geri dönmüştür.

Türkiye’nin Üyelik Durumu:

Türkiye, ADÖ’ye 16 Eylül 1998 tarihinde “Daimi Gözlemci” üye olmuştur.

Örgütün Tarihi

Simon Bolivar’ın Batı yarıküre ülkeleri arasında bir birlik oluşturma çabaları sonucunda 1826’da Panama Kongresi düzenlenmiştir. İlk Amerika Devletleri Uluslararası Konferansı 1890’da Vaşington’da gerçekleştirilmiş ve Uluslararası Amerika Cumhuriyetleri Birliği kurulmuştur. Anılan Birlik, 1910’da Pan-Amerikan Birliği adını almıştır.

Dokuzuncu Uluslararası Amerika Konferansı vesilesiyle biraraya gelen 21 ülke (ABD, Arjantin, Bolivya, Brezilya, Ekvator, El Salvador, Guatemala, Haiti, Honduras, Kolombiya, Küba, Meksika, Nikaragua, Panama, Paraguay, Peru, Şili, Uruguay, Venezuela) 30 Nisan 1948 tarihinde Bogota’da ADÖ’nün kurucu belgesi olan Şartı kabul etmiş ve ADÖ, 13 Aralık 1951 tarihinde faaliyete geçmiştir.

ADÖ’ye zaman içinde sırasıyla Barbados, Trinidad-Tobago (1967), Jamaika (1969), Grenada (1975), Surinam (1977), Dominik Cumhuriyeti, Saint Lucia (1979), Antigua-Barbuda, Saint Vincent-Grenadines (1981), Bahamalar (1982), Saint Kitts-Nevis (1984), Kanada (1990), Belize ve Guyana (1991) tam üye olarak katılmışlardır.

Zirveler Süreci: 19. yüzyıl sonlarındaki Amerika Devletleri Birinci Uluslararası Konferansı’yla Batı yarımkürede başlayan çok-taraflılık II. Dünya Savaşına kadar sürmüş ve Amerikalar Zirveler Süreci’nin ilk dönemi, Soğuk Savaş’la beraber, ideolojik çatışmalarla şekillenen gündemlerle 1967’ye kadar devam etmiştir. 1967’den itibaren Batı yarımkürede siyasi, ekonomik ve sosyal ortamın köklü değişikliklere uğramasına bağlı olarak, Zirveler Süreci’nin ikinci dönemi başlamış ve demokrasi, serbest piyasa ve çok-taraflılığın güçlendirilmesi ilkeleri çerçevesinde 1994’e kadar sürmüştür.

ABD, Batı yarıküredeki ilişkiler manzumesini yeniden yapılandırmak ve bu ilişkiler ağının gündemini küresel ve bölgesel gelişmelerle şekillenen yeni siyasi, ekonomik, sosyal koşullara uyarlamak amacıyla yeni bir süreç başlatılmasına önayak olmuş ve 1994’de Miami’de düzenlenen ilk Zirve’yle süreç kurumsallaştırılmıştır. Bugüne kadar toplam beş Zirve düzenlenmiştir: 1994 Miami, 1998 Santiyago, 2001 Quebec, 2005 Mar del Plata (Arjantin) ve 2009 Trinidad Tobago. 2012 yılındaki Zirve’nin Cartagena’da (Kolombiya) düzenlenmesi öngörülmektedir.

Türkiye’nin Örgüt’le İlişkileri

Türkiye, ADÖ’ye 7 Temmuz 1998 tarihinde Daimi Gözlemci üyelik için başvuruda bulunmuş ve başvuru 16 Eylül 1998 tarihinde kabul edilmiştir. Bilahare, 25 Ağustos 2004 tarihinde Türkiye-ADÖ Çerçeve İşbirliği Anlaşması imzalanmıştır. Anlaşma 7 Mart 2011 tarihinde yürürlüğe girmiştir.

ADÖ’yle ilişkilerimiz, kendi coğrafyamız dışındaki bölgelere, oluşumlara ve kültürlere ilgimizin bir göstergesidir.

ADÖ’ye bir yandan bilgi ve tecrübe birikimlerimizi aktarmamız, diğer yandan ADÖ coğrafyasındaki ilişkiler manzumesini özümseyerek kendi bölgemizle olan ilişkilerimize bir artı değer olarak yansıtabilmemiz, Türkiye-ADÖ ilişkilerinin karşılıklı getirisini oluşturacaktır.

Türkiye’nin ADÖ’ye yardımları: ADÖ’ye senelik gerçekleşen toplam donör katkıları içindeki payı mütevazı da olsa, Türkiye çeşitli projelere her yıl bir miktar maddi katkıda bulunmaktadır. 2010 yılındaki katkımız, 2009 yılına göre iki kat artırılarak 80 bin ABD Dolarına çıkarılmıştır.

Türkiye’nin ADÖ’ye yaptığı bu katkılar ve Daimi Gözlemci Ülke sıfatıyla her yıl gerçekleştirilen ADÖ Genel Kurulu toplantılarına iştirak etmesi, Örgüt tarafından memnuniyetle karşılanmaktadır.

Türkiye-ADÖ Çerçeve İşbirliği Anlaşması: 25 Ağustos 2004 tarihli "Türkiye-ADÖ Çerçeve İşbirliği Anlaşması" 7 Mart 2011 tarihinde yürürlüğe girmiştir. Anlaşma'nın amacına ilişkin birinci maddesi, çevre, sürdürülebilir kalkınma, turizm, eğitim, kültür, bilim, teknoloji, doğal afetler, enerji, sosyal kalkınma, iş ve sanayi geliştirme, bilim teknolojileri, fiziksel planlama ve üzerinde mutabakata varılacak diğer alanlarda teknik "know-how", bilgi ve uzman değişimi, eğitim programları, araştırma faaliyetleri ve seminerler yoluyla işbirliği ve bu amaçla bir mekanizma tesis edilmesini öngörmektedir.

Anlaşma’nın ilişkilerin ahdi zeminini sağlayarak işbirliğinin çeşitlendirilmesine hizmet etmesi ve ADÖ’ye katkılarımızın, özellikle ayni yardımlar da içeren işbirliği bağlamında, zamanla artmasına imkan sağlaması beklenmektedir.

Türkiye-Finlandiya Arabuluculuk Girişimine ADÖ Desteği: ADÖ, Finlandiya ile birlikte BM nezdinde başlattığımız "arabuluculuk" girişimine Genel Sekreter Insulza'nın 3 Aralık 2010 tarihli cevabi mektubuyla destek vermiş ve "Arabuluculuk Dostları Grubu"na katılmayı kabul etmiştir.